काठमाडौं। राष्ट्रिय गौरवको सुनकोसी मरिण डाइभर्सन आयोजनाको मुख्य काम ६ महिनादेखि ठप्प भएको छ। निर्माण कम्पनीको वेवास्ताका कारण आयोजनाको काम नै ठप्प भएको हो।
गत असोज दास्रो साता सुनकोसी नदीमा गएको बाढीले आयोजनाको हेडवर्क्स स्थलमा सुरक्षाका लागि बनाएको कफर ड्याम पुरिएको थियो। निर्माण कम्पनीले ठेक्का लिइसकेकाले पुरिएको संरचना पन्छाएर निर्माण कार्य अघि बढाउनुपर्ने आयोजना कार्यालयको भनाइ छ। तर, पटकपटक आग्रह गर्दापनि वेवास्ता गरेर काम नगरेको मरिण डाइभर्सन आयोजना निर्देशक बद्री कार्की बताउँछन्।
‘म निर्देशक भएर आएसँगै बाढी गयो, त्यसयता हेडवर्क्सको काम पनि ठप्प छ’ उनी भन्छन्, ‘कार्यालयको तर्फबाट गर्नुपर्ने आग्रह, अनुरोध सबै गरिरहेका छौं। तर, निर्माण कम्पनीले काम गर्दैन केही जवाफ मसँग छैन।’
परियोजना कार्यालय निर्माण कम्पनीबीच भएको सम्झौताअनुसार विद्युतगृह निर्माण सम्पन्न नभएसम्म बिचमा आउने कुनै पनि समस्याको जिम्मेवारी परियोजना कार्यालयले लिँदैन।
विद्युतगृह निर्माण जिम्मेवारी नेपालको रमण कन्स्ट्रक्सन र भारतको पटेल इन्जिनियरिङको जोइन्ट भेन्चर कम्पनी (जेभी) ले लिएका छन्। परियोजना कार्यालय निर्माण कम्पनीबीच भएको सम्झौताअनुसार विद्युतगृह निर्माण सम्पन्न नभएसम्म बिचमा आउने कुनै पनि समस्याको जिम्मेवारी परियोजना कार्यालयले लिँदैन। यद्यपि प्राकृतिक विपत र दैविक प्रकोपको अवस्थामा भने आयोजना कार्यालयले अवस्था हेरेर मूल्यांकन गरी आवश्यक सहयोग गर्न सक्छ।
त्यसरी सरकारबाट सहयोग लिन निर्माण आयोजनामा क्षति पुगेको २८ दिनभित्र कार्यालयमा दाबीपेश गर्नुपर्ने नियम रहेको परियोजना निर्देशक कार्कीको भनाइ छ। तर, रमण र पटेलको जेभी कम्पनीले न क्षतिपूर्ति दाबी गरेका छन् न त नियमित काम अघि बढाएका छन्।
आयोजनाको औचित्य प्रभावित हुने जोखिम
मरिण डाइभर्सन बहुउद्देश्य आयोजना हो। अर्थात् बिजुली उत्पादन र सिँचाई सुविधा पुर्याउने उद्देश्य लिएर सरकारले आफ्नै लगानीमा राष्ट्रिय गौरवको आयोजना घोषणा गरेर निर्माण कार्य अघि बढाएको हो। तर, सोही आयोजनामा काम हुने मुख्य सिजन (हिउँद) मै निर्माण ठप्प हुँदा आयोजनाको औचित्य नै प्रभावित हुने जोखिम बढेको छ।
वर्खाको समय सुनकोशीमा बाढी आउने हुँदा काम गर्न मिल्दैन। त्यसैले प्रत्येक हिउँदमा काम गरेर हेडवर्क्स बनाउनुपर्ने हुन्छ। तर, यही समयमा निर्माण कम्पनीले काम नगर्दा प्रगति शुन्य जस्तै भएको छ। अन्तर्राष्ट्रिय ठेक्का आह्वानबाट २०७९ पुस १७ गते निर्माण व्यवसायी र मरिण डाइभर्सन आयोजनाबीच विद्युतको काम गर्ने सम्झौता भएको थियो। सम्झौताअनुसारको म्यादमा काम हुने सम्भावना नदेखेपछि यसअघि एक पटक म्याद थप गरेर २०८४ भदौसम्म पुर्याइएको छ। तर, थपिएको म्यादमा पनि काम सम्पन्न नहुने जोखिम बढ्दै गएको छ।
मरिण डाभर्सन परियोजनाको कुल लागत अनुमान ४९ अर्ब ४२ करोड रुपैयाँ छ। जसमध्ये १२ अर्ब रुपैयाँमा बाँध र विद्युतगृह निर्माणका लागि रमण/पट्टेल जेभीले ठेक्का लिएका हुन्। परियोजनाबाट ३१ मेगावाट विद्युत उत्पादन हुनुका साथै मधेस प्रदेशका बारा, रौतहट, सर्लाही, महोत्तरी र धनुषाको १ लाख २२ हजार हेक्टर जमिनमा सिँचाइ पुर्याउने लक्ष्य छ।
मंसिरमा आयोजनाको कुल भौतिक प्रगति ३४ प्रतिशत थियो। ४ महिनापछि बल्ल ३५ प्रतिशत पुगेको परियोजना निर्देशक कार्कीले बताए। यसअघि आयोजनामा सुरुङ खन्ने कामलाई मुख्य चुनौतीका रुपमा लिएको थियो। ‘टनेल बोरिङ मेसिन’ (टीबीएम)ले १३.३ किलोमिटर लामो सुरुङ खनेर गत वैशाख २६ मा ब्रेक थ्रु भएपछि अबको मुख्य काम हेडवर्क्स निर्माण हो। अन्य स–साना काम भएपनि ६ महिनादेखि राष्ट्रिय गौरवको आयोजनाको मुख्य काम भने हुन सकेको छैन।
