काठमाडौं। सेयर बजारमा लगानी गर्न कुनै पनि कम्पनीको वित्तीय विवरण, प्रतिसेयर मूल्य, प्रतिसेयर नेटवर्थ, नाफा/नोक्सान, लाभांश क्षमता, प्रदर्शन, व्यवस्थापकीय पाटोलगायतलाई हेरिन्छ।
यी सूचक राम्रो नभएका कम्पनीमा लगानी गर्दा बढी जोखिम हुने र जुनसुकै समयलगानीकर्ताको लगानी डुब्न सक्ने जोखिम हुन्छ। यही, कारण आर्थिक अवस्था राम्रो भएका कम्पनीमा लगानी गर्नुपर्ने धारणा राखिन्छ।
तर, पछिल्लो समय नेपाली बजार यसको ठिक विपरीत चलिरहेको छ। वित्तीय सूचक बलियो भएका र प्रतिफल दिने कम्पनीमा भन्दा पनि वर्षौंदेखि लगानीकर्ताको हात खाली बनाउने र कमजोर वित्तीय अवस्था भएका कम्पनीको नै बजारमा रजगज छ।
लाभांश तथा बोनस सेयर वितरण नगर्ने कम्पनीको सेयर मूल्य उच्च छ भने दैनिक कारोबारमा पनि यस्तै कम्पनी अगाडि छन्। हुन त, नेपाल राष्ट्र बैंकले कर्णाली विकास बैंकलाई निक्षेप संकलन र थप कार्जा प्रवाहमा रोक लगाएपछि बजारमा राम्रो कम्पनी छान्नुपर्ने चर्चा चलेको छ। कर्णाली विकास बैंकले न्यूनतम पुँजीकोष अनुपात कायम नगरेको र निष्कृय कर्जा (एनपिएल) ४०.८५ प्रतिशत पु¥याएको भेटेपछि राष्ट्र बैंकले गत साता निक्षेप संकलन र थप कर्जा प्रवाहमा रोक लगाएको थियो।
तथापि, अहिले पनि कम्पनीको सेयर मूल्य उकालो लाग्दै मंसिर १९ मा ८११ रुपैयाँमा कायम छ। उक्त दिन मात्रै कम्पनीमा ७ करोड ५७ लाख रुपैयाँ बराबरको कारोबार भयो। लाख रुपैयाँ बराबरको कारोबार भएको थियो। राष्ट्र बैंकले कर्णाली विकास बैंकमाथि चालेको कदमकाबीच पनि यसको सेयर मूल्य उकालो लागि रहेको छ। प्रतिफल नदिने कम्पनीको सेयर मूल्य र कारोबार उच्च हुनेक्रम जारी नै देखिन्छ।
लामो समयदेखि नेपाल फाइनान्स लिमिटेड कम्पनी सबैभन्दा बढी सेयर कारोबार हुनेमध्येमा पर्दै आएको छ। अधिकांश कारोबार दिनमा नेपाल फाइनान्स सर्वाधिक कारोबार हुने कम्पनीमा परेको देख्न सकिन्छ।
मंसिर १७ गते सोमबार मात्रै पनि नेपाल फाइनान्सको सर्वाधिक अर्थात् ५९ करोड ५७ लाख रुपैयाँ बराबरको सेयर खरिदबिक्री भयो।
यस्तै, मंसिर १८ मा भने ११ करोड ४७ लाख रुपैयाँ बराबरको कारोबार भयो। २०८१ साउन २९ गते २६१४ रुपैयाँ प्रतिकित्तासम्म पुगेको यस कम्पनीको सेयर मूल्य मंसिर १७ गते १२४४ रुपैयाँ प्रतिकित्तामा आइपुगेको छ। यस्तै, मंगलबार भने बढेर १२९९ रुपैयाँ पुगेको छ। नेपाल फाइनान्सले वर्षौंदेखि सेयरधनीलाई लाभांश दिएको छैन भने वित्तीय अवस्था पनि राम्रो छैन।
चालू आर्थिक वर्षको पहिलो त्रैमाससम्म त झन् कम्पनीको प्रतिसेयर आम्दानी तीन रुपैयाँ २९ पैसा ऋणात्मक छ। पहिलो त्रैमासम्म कम्पनी ४४ करोड ३९ हजार ऋणात्मक छ। चालू आर्थिक वर्षको पहिलो त्रैमासको वित्तीय प्रतिवेदनअनुसार कम्पनीको चुक्तापुँजी ७२ करोड ९९ लाख रुपैयाँ छ। तर, यहि कम्पनीको कारोबारमा लगानीकर्ता व्यस्त देखिन्छ।
पछिल्लो समय बजारमा चलेको अर्को कम्पनी हो नारायणी डेभलपमेन्ट बैंक। लामो समयदेखि लाभांश वितरण गर्न नसकेको यो कम्पनीको सेयर मूल्य निकै उच्च छ। २०८१ असोज १३ गते ५४० रुपैयाँ प्रतिकित्ता सेयर मूल्य रहेको यस कम्पनीको मूल्य मंसिर १८ गते आइपुग्दा लगातार बढेर १२३४ रुपैयाँ प्रतिकित्ता पुगेको छ।
१८ गते कम्पनीको ८ अर्ब ६९ करोड रुपैयाँ बराबरको सेयर कारोबार भएको छ। तर, कम्पनीको प्रतिसेयर नेटवर्थ २३.८८ रुपैयाँ छ। पहिलो नोक्सानीमा रहेको यस कम्पनीको लगानी र कारोबारमा लगानीकर्ता लागिरहेका छन्।
यस्तै, मंसिर १८ गते जानकी फाइनान्सको २६ करोड ५१ लाख रुपैयाँ बराबरको सेयर कारोबार भयो। उक्त दिन दोस्रो धेरै सेयर कारोबार हुने कम्पनी बनेको यस कम्पनीको सेयर मूल्य ९१३ रुपैयाँ प्रतिकित्ता छ।
आर्थिक वर्ष २०७७/७८ देखि प्रतिफल नदिएको यस कम्पनीमा लगानीकर्ता झुम्मिएको देखिन्छ। कम्पनीको चुक्तापुँजी ६९ करोड रूपैयाँ भए पनि सञ्चित नोक्सानी नै ६५ करोड २५ लाख रूपैयाँ छ। प्रतिसेयर आम्दानी ४० रूपैयाँ रहेको कम्पनीको प्रतिसेयर नेटवर्थ ६७.९० रूपैयाँ मात्रै छ।
यसरी, वित्तीय विवरण कमजोर भएका र लाभांश नदिने कम्पनी पछिल्लो समय बजारमा बढी मात्रामा चलिरहेका छन्। लगानीकर्ताहरु प्रतिफल दिनेमा केन्द्रीत हुने भन्दा पनि नदिनेमा बढी लागि परेका छन्।
प्रतिफल दिने कम्पनी वित्तीय अवस्थामा राम्रो हुन्छन् भने सेयर मूल्य घटे पनि सो कम्पनीले वितरण गर्ने लाभांश र बोनस सेयरबाट घाटा कम हुन सक्छ। प्रतिफल दिने कम्पनीमा भन्दा प्रतिफल नदिने कम्पनीमा गरिने लगानीमा बढी जोखिम हुने सेयर लगानीकर्ता देव गुरागाईं बताउँछन्।
‘लगानीका हिसाबमा प्रतिफल दिने कम्पनी भन्दा प्रतिफल नदिने कम्पनी बढी जोखिमयुक्त हुन्छन्। कुनै कम्पनीको सेयर मूल्यमा गिरावट आयो भने पनि प्रतिफल दिएमा आफूलाई लागेको घाटा सोहीबाट उठाउन सकिन्छ,’ गुरागाईं भन्छन्, ‘तर, प्रतिफल नदिने कम्पनीको सेयर मूल्य घट्यो भने घाटा लागेको रकम उठाउन मूल्य नै बढ्नुपर्ने हुन्छ।’
उनी प्रतिफल वितरण गर्ने कम्पनीको तुलनामा वितरण नगर्ने कम्पनी आर्थिक हिसाबमा कमजोर हुने हुँदा लगानीका लागि बढी जोखिमपूण हुने तर्क गर्छन्।
हुन त, पछिल्लो समय सामाजिक सञ्जालमा हल्ला फैलाएर, विभिन्न किसिमका चर्चा गरेर प्रतिफल नदिने र कमजोर कम्पनी बढी चलाएको देखिन्छ। यसरी, हल्लाको आधारमा चलेका कम्पनीको अन्तिम खरिदकर्ताले भने सबैभन्दा धेरै रकम गुमाउने गर्दछ। कुनै कम्पनीको सेयर मूल्य उच्च हुँदा कसैले खरिद ग¥यो र तत्कालै मूल्य घटेर गयो भने उच्च मूल्यमा सेयर खरिद गर्ने व्यक्तिले ठुलो रकम गुमाउँछ। जस्तै, २६०० मूल्य पुगेको नेपाल फाइनान्सको मूल्य अहिले १२०० हाराहारी रहँदा २६०० रुपैयाँ प्रतिकित्तामा सेयर खरिद गरेको व्यक्तिले साँवा उठाउन कठिन देखिन्छ।
लगानीकर्ता गुरागाईं पछिल्लो समय भइरहेको कारोबार अप्रत्याशित र लगानीमा भन्दा पनि ट्रेडिङमा चलिरहेको बताउँछन्। ‘लगानी गर्ने व्यक्तिले कम्पनीको वित्तीय विवरण, दिँदै आएको प्रतिफल, व्यवस्थापन सबै कुरा हेर्छन्। तर, अहिले लगानी गर्नेभन्दा पनि खरिद गर्ने र बिक्री गर्ने ढंगमा अर्थात् ट्रेडिङमा बजार केन्द्रित भएको छ,’ गुरागाईं भन्छन्, ‘बजार विशुद्ध ट्रेडिङमा चलिरहँदा उच्च मूल्यमा खरिद गर्ने व्यक्ति नराम्रोसँग डुब्छ।’ उनले बजार लगानी र प्रतिफल वितरण गर्नेतर्फ केन्द्रित हुनुपर्नेमा त्यसको ठिक विपरीत चलिरहेको तर्क गरे।
हुन त, पछिल्लो समय कम पुँजी र कम सेयर सूचीकृत भएका कम्पनी बढी मात्रामा चलिरहेका छन्। फाइनान्स, लघुवित्त, जलविद्युत् जस्ता क्षेत्रको कारोबार बढी मात्रामा भइरहेको छ भने यस्तै कम्पनीको सेयर मूल्य उच्च छ। यी क्षेत्रका पनि प्रतिफल दिनेभन्दा नदिने कम्पनी बढी मात्रामा चलिरहेका छन्। सिन्धु विकास बैंक, कर्पोरेट विकास बैंक, नारायणी विकास बैंक जस्ता वर्षौंदेखि लगानीकर्ताको हातखाली बनाइरहेका कम्पनीको नै बजारमा हालिमुहाली छ।
गोर्खाज फाइनान्स, गुडविल फाइनान्स, बेस्ट फाइनान्स, आईसीएफसी फाइनान्स, मञ्जुश्री फाइनान्सजस्ता लाभांश नदिने कम्पनीमा लगानीकर्ताको राम्रै आकर्षण देखिन्छ। वर्षेनी प्रतिफल दिने बैंक, विकास बैंक तथा जलविद्युत् र फाइनान्स कम्पनी नै चल्न सकेका छैनन्। पछिल्लो परिदृश्य हेर्दा बजार प्रतिफल (लाभांश/बोनस सेयर) केन्द्रितभन्दा पनि कमजोर र हल्ला फैलाइने किसिमका कम्पनी केन्द्रित भएको छ, जसलाई लगानीकर्ताका लागि बढी जोखिमपूर्ण मानिन्छ।
