काठमाडौं। सेयर बजारका लागि वर्तमान अवस्था निकै अनुकुल छ। राष्ट्र बैंकले सेयर बजारप्रति लिएका नीति, आर्थिक सूचक, ब्याजदर, तरलता जस्ता अधिकांश विषय बजार बढोत्तरीका पक्षमा छन्। विगतमा सेयर बजार सूचक नेपाल स्टक एक्सचेञ्ज (नेप्से) माथिल्लो बिन्दु पुगेका हरेक समयसँग तुलना गर्ने हो भने वर्तमान अवस्था बजारका लागि निकै अनुकुल देखिन्छ। नेप्से र कारोबार रकम बढ्नका लागि आवश्यक पर्ने अधिकांश सूचकहरु सकरात्मक छन्।
नेपाल धितो बोर्ड (सेबोन), अर्थ मन्त्रालय, नेप्से जस्ता निकायसँग लगानीकर्ताका सँधै दजर्नौं माग र असन्तुष्टि रहन्थे। मौद्रिक नीतिले समेट्नुपर्ने विषयहरुको सूची निमै लामो हुने गर्दथ्यो। तर, हिजोको त्यो अवस्था अहिले छैन। चालू आर्थिक वर्षको मौद्रिक नीतिको पहिलो समिक्षाको पूर्वसन्ध्यामा रहेको केन्द्रीय बैंकसँग सेयर लगानीकर्ताका मागहरु निकै न्यून देखिन्छन्। लगानीकर्ताहरुले सेयर कर्जामा व्यक्तिगत तर्फ रहेको १५ करोडको सीमा हटाउनुपर्ने र सेयर धितोमा रहेको १२५ प्रतिशत जोखिमभार १०० प्रतिशतमा झार्नुपर्ने विषय मात्रै उठाइरहेका छन्।
लगानीकर्ताले यी दुई विषयसँगै अहिले उठाइरहेको अर्को विषय भनेको बैंक तथा वित्तीय संस्थालाई स्वतन्त्रतापूर्वक सेयर कारोबार गर्न दिनुपर्छ भन्ने हो। यी बाहेक अन्य केही विषय भए पनि लगानीकर्ताले खासगरी यी तीन विषयलाई बढी केन्द्रीत गरिरहेको देखिन्छ। त्यसमा पनि कतिपय लगानीकर्ताहरु व्यक्तिगत तर्फ प्रदान गर्ने १५ करोडको सीमालाई ठिकै मानिरहेका छन्। अधिकांश विषयहरु बजारको पक्षमा नै रहेका कारण मौद्रिक नीति समिक्षा सम्मुखमा पनि लगानीकर्ताले विगतमा जस्तै अनिवार्य समेट्नै पर्ने भन्दै उठाएका विषय तुलनात्मक रुपमा कम देखिन्छन्।
आर्थिक वर्ष २०७८/७९ को मौद्रिक नीतिले सेयर धितोमा मार्जिक प्रकृतिको कर्जा एक व्यक्ति वा संस्थाले एक वित्तीय संस्थाबाट अधिकतम ४ करोड रुपैयाँ र समग्र वित्तीय प्रणालीबाट अधिकतम १२ करोड रुपैयाँसम्म मात्र पाउने व्यवस्था थियो। यस्तै, बैंक तथा वित्तीय संस्थाले प्रदान गर्ने व्यक्तिगत हायर पर्चेज कर्जा तथा मार्जिन प्रकृतिको कर्जाको जोखिम भार १५० प्रतिशत थियो। यसपछि, आर्थिक वर्ष २०७९÷८० मौद्रिक नीतिमा एउटै बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट ४ करोडसम्म ऋण लिन पाउने व्यवस्था हटाइ एउटैबाट अधिकतम १२ करोडसम्म ऋण दिन पाउने व्यवस्था गरिएको थियो भने १२ करोडको माथिल्लो सीमा यथावत राखिएको थियो।
यस आर्थिक वर्षमा सेयर धितोमा प्रवाह हुने कर्जाको जोखिम भार २५ लाख रुपैयाँसम्मको कर्जाको हकमा १०० प्रतिशत र सोभन्दा माथिको कर्जाको हकमा जोखिम भार १५० प्रतिशत राखिएको थियो। तर, आर्थिक वर्ष २०८०÷८१ मौद्रिक नीतिको पहिलो समिक्षाबाट ५० लाखभन्दा बढी सेयर धितो कर्जामा रहेको १५० प्रतिशत जोखिमभार १२५ बनाइएको थियो। २०८० असोजमा एकीकृत निर्देशनबाट १२ करोडसम्मको सेयर कर्जाको सीमालाई व्यक्तिगततर्फ १५ र संस्थागततर्फ २० करोडको सीमा पुराइएको थियो।
आर्थिक वर्ष २०७८÷७९ देखिको नीतिगत अवस्था हेर्दा हालको अवस्था पुँजी बजारको पक्षमा रहेको देखिन्छ। राष्ट्र बैंकले नीतिगत सहजता अपनाउँदै गर्दा आर्थिक वर्ष २०८१÷८२ मौद्रिक नीतिमा संस्थागत मार्जिन प्रकृतिको सेयर धितो कर्जाको २० करोडको सीमा हटाएको अवस्था छ भने व्यक्तिगत तर्फको १५ करोडको सीमा यथावत् छ। यस्तै, केही वर्ष अगाडि १५० प्रतिशत रहेको सेयर धितो कर्जाको जोखिमभार अहिले १२५ प्रतिशत छ। यी सबै नीतिगत अवस्था हेर्ने हो पनि अहिले सेयर बजारका लागि सकरात्मक माहोल छ।
नीतिगतरुपमा मात्रै होइन, मुलुकको बाह्य अर्थतन्त्र, ब्याजदर, तरलता जस्ता धेरै विषय पनि बजार अनुकुल नै छन्। राष्ट्र बैंकको पछिल्लो तथ्यांकअनुसार नेपालको विदेशी विनिमय सञ्चिति हाल सम्मकै उच्च अर्थात् २२ खर्ब ३२ अर्ब २८ करोड पुगेको छ। अहिले सिडी रेसियो ७८.२८ बिन्दुमा आएको छ। लगानीयोग्य रकम प्रयाप्त छ भने तरलताका कारण राष्ट्र बैंकले दिनानुदिन रकम तानिरहेको छ। कर्जा तथा निक्षप दुबै किसिमको ब्याजदर न्यून बिन्दुमा आइपुगेको छ।
यी सबै विषय बजार अनुकुल हुँदा पनि नेप्से र कारोबार रकमको गति भने धिमा छ। पछिल्लो केही सातादेखि अधिकांश समय बजार २७०० बिन्दु वरीपरी नै घुमिरहेको छ। अघिल्लो साता मात्रै ७३ अंकले बढेको बजार गत साता भने ६८ अंकले घट्यो। गत साताको चार कारोबार दिनमा दुई दिन घटेर दुई दिन बढ्दा नेप्से ६८ अंकको गिरावटका साथ २६८०.४४ बिन्दुमा रोकिएको छ। अघिल्लो साता भने नेप्से ७३.२७ अंकले बढेर २७४८ बिन्दुमा रोकिएको थियो। गत साता नेप्सेमा कुल ३६ अर्ब ९३ करोड रुपैयाँ बराबरको कारोबार भएको भयो। अघिल्लो साता भने नेप्सेमा कुल ४६ अर्ब ६ करोड रुपैयाँ बराबरको कारोबार भएको थियो।
यसरी, बजार भने उकालो चढ्न र घट्न कठिन मानिरहेको छ। तथापि, लगानकर्ताहरु भने बजार उकालो लाग्ने सम्भावना नै बढी भएको बताइरहेका छन्। यसअघि नेप्से तिब्र गतिमा उकालो लागेकाले टिक्न नसकेर घट्दा पनि तिब्र गतिमा घटेको भन्दै अब भने बजार स्थिर गतिमा अगाडि बढेको तर्क लगानीकर्ताहरुको छ। नेपाल इन्भेष्टर्स फोरमका अध्यक्ष तुलसीराम ढकाल समग्र माहोल हेर्दा बजार उकालो लाग्ने सम्भावना नै बढी भएको र बजार माथिल्लो बिन्दुतर्फ लम्किँने बताउँछन्।
‘बैंकमा प्रशस्त पैसा छ। अहिले बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुले लगानी दिने समय पनि हो। प्रशस्त पैसा, न्यून ब्याजदर, राजनीतिक स्थिरता, बजार न्यून रहेको र वर्षभरी लगानी गरेको आम्दानी पाउने समय अहिले हो। यी सबै कुराले गर्दा बजार बढ्ने नै देखिन्छ,’ अध्यक्ष ढकाल भन्छन्, ‘बजार बढ्ने भन्दैमा अस्तिको जसरी तिब्र गतिमा बढेको खण्डमा त्यो टिक्दैन। अब बजार विस्तारै विस्तारै माथिल्लो बिन्दुमा नै जान्छ भन्ने हाम्रो मान्यता हो।’ उनले आर्थिक सूचक तथा समग्र वातावरण राम्रो रहेका कारण बजार उकालो लाग्ने तर्क गरे।
हुनतः हालको नेपाली कांग्रेस र एमालेको सरकारलाई कतिपयले स्थिर सरकारको रुपमा लिए पनि बेलाबेला सरकारमा विभिन्न कारणले समस्या आउने विषय पनि उठिरहेका छन्। अर्कोतर्फ, केन्द्रीय बैंकले कस्तो किसिमको मौद्रिक नीति समिक्षा ल्याउछ भन्ने पर्खेर बसेका लगानीकर्ता पनि छन्। लगानीकर्ता पर्ख र हेरको अवस्थामा बस्दै गर्दा पनि पछिल्लो पटक सरकारले गठन गरेको उच्चस्तरीय आर्थिक सुधार सुझाव आयोगले दिने सुझाव र त्यसको कार्यान्वयनको पाटो पनि लगानीकर्ताको चासोको विषय बनेको छ।
पछिल्लो पाँच वर्षमा सेयरबजारमा भएका नीतिगत परिवर्तन
आर्थिक वर्ष २०७७/७८ मौद्रिक नीति
मौद्रिक नीतिमा सेयर धितो राखी प्रदान हुने मार्जिन प्रकृतिको कर्जाको लागि कर्जा सुरक्षण मूल्य अनुपात विद्यमान ६५ प्रतिशतबाट बढाई ७० प्रतिशतसम्म प्रदान गर्न सक्ने व्यवस्था
सेयर धितोमा प्रदान हुने मार्जिन प्रकृतिको कर्जा प्रवाहमा सेयरको मूल्यांकन गर्दा विद्यमान १८० दिनको अन्तिम मूल्यको औसत मूल्य वा सेयरको प्रचलित बजार मूल्यमध्ये जुन कम छ त्यसैको आधारमा गर्नुपर्ने व्यवस्थालाई परिवर्तन गरी १२० दिन कायम
आर्थिक वर्ष २०७८/७९ मौद्रिक नीति
सेयर धितोमा मार्जिक प्रकृतिको कर्जा एक व्यक्ति वा संस्थाले एक वित्तीय संस्थाबाट अधिकतम ४ करोड रुपैयाँ र समग्र वित्तीय प्रणालीबाट अधिकतम १२ करोड रुपैयाँसम्म मात्र पाउने, १ वर्ष भित्र ऋण सीमामा झारिसक्न निर्देसन
बैंक तथा वित्तीय संस्थाले प्रदान गर्ने व्यक्तिगत हायर पर्चेज कर्जा तथा मार्जिन प्रकृतिको कर्जाको जोखिम भार १५० प्रतिशत कायम
आर्थिक वर्ष २०७९/८० मौद्रिक नीति
एउटै बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट ४ करोडसम्म ऋण लिन पाउने व्यवस्था हटाइ एउटैबाट पनि अधिकतम १२ करोडसम्म ऋण दिन पाउने व्यवस्था। १२ करोडको माथिल्लो सीमा यथावत
सेयर धितोमा प्रवाह हुने कर्जाको जोखिम भार २५ लाख रुपैयाँसम्मको कर्जाको हकमा १०० प्रतिशत र सोभन्दा माथिको कर्जाको हकमा जोखिम भार १५० प्रतिशत राख्नुपर्ने व्यवस्था यथावत
आर्थिक वर्ष २०८०/८१ मौद्रिक नीति
पहिलो समिक्षाबाट ५० लाखभन्दा बढी सेयर धितो कर्जामा रहेको १५० प्रतिशत जोखिमभार १२५ बनाइयो
२०८० असोजमा एकीकृत निर्देशनबाट १२ करोडसम्मको सेयर कर्जाको सीमालाई व्यक्तिगततर्फ १५ र संस्थागततर्फ २० करोडको सीमा कायम
आर्थिक वर्ष २०८१/८२ मौद्रिक नीति
संस्थागत मार्जिन प्रकृतिको सेयर धितो कर्जाको २० करोडको सीमा हटाइयो
व्यक्तिगत तर्फको १५ करोडको सेयर कर्जाको सीमा यथावत्
सेयर धितो कर्जामा रहेको १२५ प्रतिशत जोखिमभार यथावत्
