बेंगलुरु/मुम्बई। प्रतिष्ठित व्यवसायी र टाटा ट्रस्टका अध्यक्ष रतन नवल टाटा, जो टाटा सन्सका मालिक हुन्, मुम्बईको ब्रीच क्यान्डी अस्पतालमा बुधबार राति निधन भएको छ। रतन टाटा अविवाहित थिए। उनी आफ्नो भाइ जिम्मी टाटा सँगै थिए। साथै, उनीसँग आमा तर्फका दुई सौतेनी बहिनीहरू पनि छन्। उनका सौतेनी भाइ नोएल टाटा, जो ट्रेन्टका अध्यक्ष हुन्, पनि छन्।
रतन टाटा अस्पतालमा रहेको समयमा टाटा सन्सका अध्यक्ष नटराजन चन्द्रशेखरन र टाटाका नजिकका साथी मेहली मिस्ट्री पनि साथमा थिए। “रतन टाटाजीको समाज सेवामा समर्पणले लाखौं व्यक्तिको जीवनलाई छोएको छ। शिक्षादेखि स्वास्थ्य सेवा सम्म, उहाँका योजनाहरूले धेरै पुस्तालाई फाइदा पुर्याउने गहिरो छाप छोडेका छन्।
यी सबै कार्यहरूको आधारभूत विशेषता थियो टाटाजीको प्रत्येक व्यक्तिसँगको विनम्रता,” टाटा सन्सका अध्यक्ष चन्द्रशेखरनले एक विज्ञप्तिमा भने। प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले आफ्नो सामाजिक सञ्जालमा लेखेका छन्, “रतन टाटाजी एक दूरदर्शी व्यवसायिक नेता, दयालु आत्मा र असाधारण व्यक्तित्व हुनुहुन्थ्यो। उहाँले भारतको सबैभन्दा पुरानो र प्रतिष्ठित व्यवसायिक घरानालाई स्थिर नेतृत्व प्रदान गर्नुभयो। तर उहाँको योगदान मात्र व्यापारिक क्षेत्रसम्म सीमित थिएन, उहाँको नम्रता, उदारता र समाज सुधारको अटूट प्रतिवद्धताले धेरैलाई प्रभावित गर्यो।” टाटाको स्वास्थ्य सम्बन्धी अफवाहहरूलाई खण्डन गर्दै उहाँले सोमवार मात्रै सबैलाई ढुक्क पार्नुभएको थियो कि उनको स्वास्थ्यमा कुनै चिन्ता लिनुपर्ने कुरा छैन। रतन टाटा १९६२ मा टाटा समूहमा प्रवेश गरे र १९९१ मा टाटा समूहको नेतृत्व सम्हाले। यस समूहको राजस्व ५.९ बिलियन डलर थियो, जुन उनले पुनर्संगठन गरेपछि २०१२ मा १०० बिलियन डलर पुर्याए।
रतन टाटाले १९९१ मा आफ्नो पूर्ववर्ती जे.आर.डी. टाटाको निधनपछि टाटा समूहको नेतृत्व सम्हाल्नुभएको थियो। संयोगवश, उहाँको नेतृत्व सम्हाल्नुको समय भारतको अर्थतन्त्र खुला भएको र सुधारहरू लागू हुने समयसँग मेल खायो। उहाँले टाटा समूहलाई सुदृढ गर्न रुसी मोदी, दर्बारी सेठ, र अजित केलकर जस्ता शीर्ष नेताहरूलाई हटाएर नयाँ दृष्टिकोण अपनाउनुभयो। यसले टाटा समूहलाई ठूलो फाइदा दिलायो र उहाँको नेतृत्वमा टाटा समूहले अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारमा पनि ठूलो सफलता पायो। टाटा समूहले टेटली टी, जगुआर ल्यान्ड रोभर, र कोरस ग्रुपजस्ता ठूला अन्तर्राष्ट्रिय कम्पनीहरूलाई खरिद गर्न $१५ बिलियन खर्च गर्यो।
रतन टाटाको नेतृत्वमा २००४ मा टाटा कन्सल्टेन्सी सर्भिसेज (टीसीएस) को सार्वजनिक निर्गम महत्वपूर्ण क्षण साबित भयो। आज टीसीएस भारतको सबैभन्दा ठूलो सूचना प्रविधि सेवा कम्पनी हो, जसले टाटा सन्सको कुल मुनाफाको ९०% हिस्सा ओगटेको छ। टाटाको व्यक्तिगत निदेशक पहिचान नम्बर (डि.आई.एन.) ०००००००१ रहेको छ, जो देशको पहिलो व्यापारी नम्बर हो। व्यवसायिक सफलताका बाबजुद पनि सबै निर्णयहरू सफल भएनन्।
सस्तो कारको रूपमा सुरु गरिएको टाटा नानो परियोजना विवादमा मुछियो, र अन्ततः २०१८ मा यो उत्पादन रोकियो। टाटा समूहको दूरसञ्चार क्षेत्रमा प्रवेश पनि नोक्सानीमा रह्यो। रतन टाटाको निजी जीवन भने सरल थियो। उहाँ धूमपान र मद्यपानबाट टाढा हुनुहुन्थ्यो र कुकुरहरूको विशेष प्रेमी हुनुहुन्थ्यो।
बम्बे हाउसको परिसरमा सडक कुकुरहरूका लागि विशेष व्यवस्था गरिएको थियो। उहाँका घरमा दुई जर्मन शेफर्ड कुकुरहरू टिटो र टाङ्गोले विशेष स्थान पाएका थिए। उहाँलाई २००८ मा भारतको दोस्रो उच्च नागरिक सम्मान ‘पद्म विभूषण’ प्रदान गरिएको थियो। रतन टाटाको जीवन र योगदानलाई सम्मानपूर्वक सम्झनु आवश्यक छ, जसले भारतको व्यापारिक जगतमा मात्र होइन, समाज सेवा र परोपकारमा पनि एक गहिरो छाप छोडेका छन्।
