काठमाडौं। सञ्चालनमा रहेका जलविद्युत् गृहमध्ये सबैभन्दा ठूलो ४५६ मेगावाटको माथिल्लो तामाकोसीबाट जतिसक्दो चाँडो विद्युत् उत्पादन सुरु गर्न पहल थालिएको छ।
गत बिहीबारदेखि शनिबारसम्म परेको अविरल वर्षापछि गएको पहिरोले दोलखाको बिगु गाउँपालिका–१ लामाबगरस्थित माथिल्लो तामाकोशी जलविद्युतकेन्द्रको बाँध क्षेत्रका संरचना (हेडवर्क्स)मा ठूलो क्षति पुर्याएको थियो।
बाँधस्थलभन्दा केही तल दायाँतर्फ रहेको नियन्त्रण कक्ष (कन्ट्रोल रुम) भवन, बालुवा थिग्ग्रयाउने पोखरी (डिस्याण्डर) र बाँधबाट डिस्याण्डरसम्म पानी पुर्याउने भूमिगत नहर (कल्भर्ट)मा ठूलो क्षति पुगेको छ। कन्ट्रोल रुम भवन र त्यहाँ रहेका उपकरण पूर्ण रुपमा क्षतिग्रस्त भएका छन्। डिस्यान्डरमा रहेका दुईवटा पोखरीमा लेदो, गेग्र्यान,ठूल्ठूला ढुंगा थुप्रिएका छन्। दुईवटा पोखरी प्रत्येकमा ७५÷७५ हजार घनमिटर लेदो, ढुङ्गालगायत थुप्रिएको अनुमान गरिएको छ।
कन्ट्रोल रुम भवन, डिस्याण्डर र कल्भर्ट रहेको स्थानभन्दा माथिबाट खसेको पहिरोका कारण ती संरचनामा ठूलो क्षति पुगेको हो । कन्ट्रोल रुपमा कार्यरत कम्पनीका दुई कर्मचारी र सुरक्षाका लागि खटिएका दुई सैनिक गरी चार जनाको मृत्यु भएको थियो । खहरे खोलामा अझै माथिबाट लेदो आइरहेको र ढुंगासमेत खसिरहेको छ।
अविरल वर्षाका कारण तामाकोशी नदीमा पानीको बहाव उच्च भएपछि शुक्रबार साँझ ७ बजेबाट विद्युत् उत्पादन उत्पादन बन्द गरिएको थियो। बाँधका सम्पूर्ण ढोका (गेट) खुल्ला गरिएको थियो, जसका कारण आयोजनाका संरचनाको सम्भावित क्षति रोकिएको थियो।
बाँधबाट डिस्यान्डरबीचमा रहेको कल्भर्टमा पुगेको क्षति अझै यकिन गर्न सकिएको छैन। विद्युत् उत्पादन बन्द हुँदा माथिल्लो तामाकोसी जलविद्युत् केन्द्रको प्रवर्द्धक कम्पनीले दैनिक चार करोड रुपैयाँ आम्दानी गुमाइरहेको छ।
ऊर्जा जलस्रोत तथा सिंचाइ राज्यमन्त्री पूर्णबहादुर तामाङ, सचिव सुरेश आचार्य, नेपाल विद्युत प्राधिकरणका कार्यकारी निर्देशक कुलमान घिसिङलगायतको टोली विज्ञसमूहसहित मंगगलबार आयोजना स्थल पुगेर पहिरोले पुर्याएको क्षतिबारे जानकारी लिएको छ।
टोलीले संरचना मर्मतसम्भार गरी विद्युत्गृह सञ्चालन गर्ने विभिन्न विकल्पबारे विज्ञसमूह र कम्पनी व्यवस्थापनसँग छलफल गरेको थियो। टोलीमा जलविद्युत् केन्द्रको सम्पत्ति बिमा गरिएको राष्ट्रिय बिमा संस्थानका सर्वेयर पनि सहभागी थिए।
राज्यमन्त्री तामाङले माथिल्लो तामाकोशी बन्द हुँदा समग्र राष्ट्रलाई नै ठूलो क्षति भइरहेकाले हरेक उपाय अवलम्बन गरी विद्युत् उत्पादन जतिसक्दो छिट्टो सुरु गर्नुपर्ने बताए। यसका लागि आवश्यक सहयोग र सहजीकरण गर्न मन्त्रालय तयार रहेको राज्यमन्त्री तामाङले उल्लेख गरे।
आयोजनाको प्रवद्र्धक कम्पनी अपर तामाकोसी हाइड्रोपावर सञ्चालक समिति अध्यक्षसमेत रहेका कार्यकारी निर्देशक घिसिङले पहिरोले नियन्त्रण कक्ष, डिस्याण्डर, कल्भर्टलगायतका संरचनामा ठूलो क्षति पुर्याएको देखिएको बताए।
अझै पनि खहरे खोलामा बाढी आइरहेको र उक्त संरचना रहेको स्थानभन्दा माथि ठूल्ठूला ढुंगा देखिएको उल्लेख गर्दै घिसिङले उक्त क्षेत्र जोखिमयुक्त रहेकाले लाइडार सर्वेमार्फत समग्र रुपमा भौगर्भिक अध्ययन गरी जोखिम पहिचान गर्न लागिएको जानकारी दिए।
‘डिस्यान्डरमा थुप्रिएका ढुंगा, लेदोलगायतका हटाएपछि मात्र उक्त संरचनामा पुगेको क्षति यकिन गर्न सकिने देखिएको छ। त्यसैले सबैभन्दा पहिले ढुंगा, लेदोलगायतलाई हटाउन लागेका छौं,’ उनले भने, ‘सञ्चालनमा रहेको सबैभन्दा ठूलो विद्युतगृह बन्द हुँदा आन्तरिक रुपमा विद्युत् आपूर्तिका लागि समस्या त परेकै छ। यसबाट वर्षायामको विद्युत् निर्यात पनि नराम्ररी प्रभावित भइरहेको छ। विद्युतगृह चलाउन सकेनौं भने हिउँदमा आन्तरिक रुपमा विद्युत् माग र आपूर्ति व्यवस्थापन चुनौतीपूर्ण रहने देखिएको छ। त्यसले जतिसक्दो छिट्टो विद्युतगृहलाई सञ्चालन गर्न हरसम्भव उपायहरु लगाएका छौं।’
कम्पनीका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत (सीईओ) मोहनप्रसाद गौतमले विज्ञ समूहबाट विद्युत्गृह सञ्चालन गर्न विभिन्न सुझावहरु प्राप्त भएको र उक्त सुझावहरुलाई समेटेर मर्मत सम्भारका उपाय अवलम्बन गरी कार्ययोजनाका साथ काम सुरु गरिसकिएको बताए। ‘बाँधमा रहेका गेटलाई चलाउन र डिसेन्डर सफा गर्न गोगरबाट लगिएको ११ केभी विद्युत लाइन मर्मतसम्भार गरी चालू गर्ने र पावर ट्रान्सफर्मर तथा केबल प्राधिकरणबाट जडानको प्रक्रिया सुरु भइसकेको छ’, सीईओ गौतमले भने।
विद्युतगृह रहेको गोङ्गरबाट बाँधस्थलतर्फ जाने प्रवेश सडकअन्तर्गत काभ्रे भीर नजिक करिब एक सय मिटर सडक भासिएकाले आउजाउ असहज भएको उनको भनाइ छ।
