काठमाडौं। नेपाल राष्ट्र बैंकले शुक्रबार चालू आर्थिक वर्ष (२०८०÷८१) को मौद्रिक नीतिको तेस्रो त्रैमासिक समीक्षा ग¥यो। दोस्रो समीक्षामा पुँजी बजारका विषयमा मौन बसेको केन्द्रीय बैंक तेस्रो समीक्षामा भने केही चलायमान बनाउन खोजिएको देखिन्छ। तर, लगानीकर्ताले खोजेको उदारता भने राष्ट्र बैंकले देखाएन।
वैशाख २३ मा क्यापिटल नेपालले मौद्रिक नीतिअघि सेयर बजार सूचक नेपाल स्टक एक्सचेन्ज (नेप्से) २०५० पुुर्याउने अभियान चल्ने प्रक्षेपण गरेको थियो। नभन्दै जेठ २ मा नेप्से २०४८.२९ बिन्दुसम्म पुुर्याइयो। तथापि जेठ ३ मा बजार बन्द हुुँदा सूचक २०१८.७६ बिन्दुमा रोकियो। समग्रमा गत साता नेप्सेमा ५२.५३ अंकको वृद्धि देखियो।
नेप्सेमा आएको सुधारसँगै गत साता कारोबार रकममा पनि सामान्य वृद्धि भयो। अघिल्लो साता १४ अर्ब १८ करोड रुपैयाँ बराबरको सेयर किनबेच भएकामा गत साता १७ अर्ब ९५ करोड रुपैयाँको कारोबार भयो।
जेठ ४ मा आएको मौद्रिक समीक्षामा सेयर बजारसँग सम्बन्धित र सीधै प्रभाव जमाउने कुनै पनि विषयमा प्रवेश गरेन। तर, बैंक तथा वित्तीय संस्थाले वार्षिक प्राथमिक पुँजीको २० प्रतिशतसम्म सेयर बिक्री गर्न सक्ने सुविधा दिएको छ। यस्तो व्यवस्थाले सेयर बजारमा कस्तो प्रभाव पार्ला भनेर धेरै लगानीकर्ताहरू चिन्तित् पनि देखिन्छन् र मौद्रिक नीतिले लगानीकर्तालाई उपेक्षा गरेको रुपमा बुुझेका छन्।
सेयर लगानीकर्ता छोटेलाल रौनियार मौद्रिक नीति समीक्षाले लगानीकर्ताको मनोभावलाई उपेक्षा गरेको ठान्छन्। ‘समीक्षाबाट कर्जा सीमा र जोखिम भार खुकुलो बन्ने अपेक्षा थियो। तर, पुँजी बजारलाई प्रभावित पार्ने गरी राम्रो र नराम्रो दुवै गरेन’ रौनियार भन्छन्, ‘हायर पर्चेज प्रकृतिका सवारीसाधन कर्जाको जोखिम भार १२५ प्रतिशतलाई घटाएर १०० प्रतिशत कायम गर्दा पुँजीबजारका लागि त्यति पनि काम नगर्नु नियामकले बेवास्ता गरेको ठहर्छ।’
नेप्से ३२०० बिन्दुमा हुँदा १ खर्ब २५ अर्ब सेयर कर्जा गएको अवस्थाबाट अहिले ८६ अर्बमा खुम्चिएको भन्दै रौनियार भन्छन्, ‘बैंकहरूमा अधिक तरलता रहेका बेला कर्जामा लगाइएको सीमा हटाएको भए पनि सकारात्मक प्रभाव पथ्र्यो।’
लगानीकर्ताले समीक्षामा ब्याजदर घटाउने नीति नलिएका कारण निक्षेपको ब्याजदर घटे पनि कर्जाको ब्याजदर घट्न कठिन हुँदा पुुँजीबजार दबाबमै रहने महसुस गरेका छन्। लगानीकर्ताले सेयर कर्जाको जोखिम भार १२५ प्रतिशतबाट घटाएर १०० प्रतिशतमा झर्ने र व्यक्तिगततर्फ १५ करोड र संस्थागततर्फ २० करोडसम्मको सेयर ऋण लिन सक्ने सीमा (क्याप) हट्ने अपेक्षा गरेका थिए।
तर, मौद्रिक समीक्षाले लगानीकर्ताको भावना विपरीत बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूको १ वर्ष अवधि व्यतीत भइसकेका लगानीमध्येबाट एक आर्थिक वर्षमा आफ्नो प्राथमिक पुँजीको एक प्रतिशत सेयर बिक्री गर्न पाउने यसअघिको व्यवस्थालाई परिवर्तन गरेर २० प्रतिशत पुु¥याएको छ। मौद्रिक समीक्षाको यही व्यवस्थालाई केही हुल्लडबाज लगानीकर्ताले सेयर बजार थप घट्छ भनेर हल्ला सामाजिक सञ्जालमा चलाइरहेका छन्।
विषयको प्रकृति र गाम्भीर्यता नबुझी केही लगानीकर्ता बजार झनै घट्ने दलिल पेस गरिरहेकाले सुरुका कारोबार दिनमा केही शिथिलता आउन पनि सक्छ। अन्यथा बजार घट्नुपर्ने कुनै कारण देखिँदैन।
बरु समीक्षामा असल कर्जामा रहेको १.२५ प्रतिशतको जोखिम भार ०.०५ प्रतिशत घटाएर १.२ प्रतिशत, हायर पर्चेज प्रकृतिका सवारीसाधन कर्जाको जोखिम भार १२५ प्रतिशतबाट घटाएर १०० प्रतिशत कायम गर्ने व्यवस्थाले बैंक तथा वित्तीय संस्थाको नाफामा सकारात्मक प्रभाव पर्नेछ भने कठिन अवस्थामा रहेको पुँजीकोष केही खुला भई ऋण लगानी गर्न सहज हुनेछ।
जोखिम भारसम्बन्धी नयाँ व्यवस्थाले वाणिज्य बैंक, विकास बैंक र वित्त कम्पनीलाई सजिलो बनाइदिएको छ भने प्राथमिक पुँजीको २० प्रतिशत सेयर बिक्री गर्न पाउने व्यवस्थाले वित्तीय संस्थाबाहेकका क्षेत्रको सेयर खरिदमा आकर्षण थपिदिएको छ। किनभने, कुनै एक संगठित संस्थाको सेयर, डिबेञ्चर वा कुनै सामूहिक लगानी कोषमा लगानी गर्दा प्राथमिक पुँजीको १० प्रतिशतमा नबढ्ने गरी र सबै संगठित संस्थाको सेयर, डिबेञ्चर वा सामूहिक लगानी कोषमा बढीमा आफ्नो प्राथमिक पुँजीको ३० प्रतिशतमा नबढ्ने गरी लगानी गर्न वित्तीय संस्थालाई रोकेको छैन।
बैंक तथा वित्तीय संस्थासँग अहिले धेरै सेयर छँदै छैन किनभने २०७९ भित्र यसअघि भएको सेयर विक्री गर्न समय दिइएको थियो। अधिकांशले त्यतिबेलै सेयर बिक्री गरिसकेका छन्। त्यसपछि बिक्रीको सीमा १ प्रतिशत भएकाले कसैले सेयर खरिदमा चासै राखेनन्। अब २० प्रतिशत विक्री गर्न पाउने व्यवस्थाले सेयर खरिद गर्न पनि बाटो खुल्ने अपेक्षा गर्न सकिन्छ।
विगतमा सेयर बेच्ने प्रावधान कसिलो हुँदा र वित्तीय संथामा तरलता अभावको अवस्थाले लगानी गर्न हिच्किचाउने अवस्थामा पुुगेका वित्तीय संस्था अब १ वर्ष हाराहारीको अल्पकालीन लगानीमा समेत आकर्षित हुने आधार बनाएको छ। बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरू कर्पोरेट प्लेयरका रुपमा रहँदा बजारमा रौनक बन्छ।
न्यून बिन्दुमा रहेको बजारमा वित्तीय संस्थाहरू प्रवेश गरेको अवस्थामा एक वर्षमै राम्रो आम्दानी गर्ने सम्भावना हुँदा वित्तीय संस्थाको नाफामा समेत सकारात्मक प्रभाव पर्दछ। जसले गर्दा वित्तीय संस्थाको सेयर मूल्यसमेत उकालो लाग्ने सम्भावना रहन्छ। जेखिम भारसम्बन्धी व्यवस्थाले अहिले करीव ५ अर्व हाराहारी बैंक तथा वित्तीय संस्थाको नाफा वृद्धि र त्यसले ५० अर्वभन्दा बढी ऋण लगानी गर्ने क्षमता बढ्दा सेयर बजारमा पनि चमक आउने देखिन्छ।
नाफा बढ्दा स्वतः लगानीकर्ताले प्रतिफल प्राप्त गर्ने आधार बन्छ। अझ अर्को साता आगामी वर्षको बजेट आउनेछ। बजेटले सेयर बजारका समस्या समाधानमा सकारात्मक पहल लिँदा नयाँ उचाइतर्फ लाग्ने निश्चित छ। यद्यपि खेलाडीहरूले केही समय बजारलाई ‘साइडबेज’मा राख्न भने सक्छन्।
रौनियारका अनुसार बैंकहरूसँग अहिले सेयरभन्दा घरजग्गा बढी भएकाले लिलामी प्रक्रियामार्फत बेचिरहेका छन्। ‘बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूले आफ्नो सेयर बिक्री गर्न पाउनु राम्रो विषय हो। तर, बैंकहरूले बिक्री गर्दै गर्दा अधिक आपूर्ति भए खरिद गर्ने बाटो पनि खुला भएकाले पुँजी बजारमा धेरै प्रभाव पर्दैन,’ रौनियारले भने, ‘तथापि उद्योग तथा पुँजी बजारलाई एकै ठाउँ राखेर समान किसिमको नीति अपनाउँदा अर्थतन्त्र चलायमान बनाउन मद्दत पुग्छ।’
राष्ट्र बैंकले घरजग्गा खरिद प्रयोजनका लागि ऋण भुक्तानी र आम्दानी अनुपातमा भने धेरै परिवर्तन गरेको छ। कर चुक्ता प्रमाण पेस गरेका आधारमा हाल पाउँदै आएको ऋण भुक्तानी आम्दानी अनुुपात ५० प्रतिशतलाई बढाएर ७० प्रतिशत कायम गरेको छ। यसले घरजग्गामा ऋण लगानीको थप आधार तयार भई व्यवसाय विस्तार हुँदा नाफामा सीधै प्रभाव पर्दा सेयर लगानीकलाई प्रत्यक्ष र खुकुलो नीतिको अप्रत्यक्ष रुपमा सकारात्मक प्रभाव सेयर बजारमा पर्छ।
अर्का लगानीकर्ता देव गुरागाईं मौद्रिक समीक्षाले प्रत्यक्ष रुपमा सेयर बजारलाई नसमेटे पनि परोक्ष रुपमा थोरै लचकता अपनाउन खोजेको ठान्छन्। ‘यद्यपि, घरजग्गा कारोबार लगायतमा अपनाइएको लचकताले त्यताको पैसा सेयर बजारमा आउने सम्भावना हुन्छ। यसका लागि ब्याजदरले साथ दिनुपर्छ,’ गुरागाईं भन्छन्, ‘बैंकहरूलाई प्राथमिक पुँजीको १ प्रतिशतबाट २० प्रतिशतसम्म सेयर बिक्री गर्न दिने व्यवस्थालाई लिएर कतिपयले आपूर्ति बढी हुुने भने पनि मूल्य न्यून बिन्दुमा रहेकाले घाटा खाएर कसैले बेच्दैन।’
त्यसो त, बैंक तथा वित्तीय संस्थासँग अहिले धेरै सेयर छँदै छैन किनभने २०७९ भित्र यसअघि भएको सेयर विक्री गर्न समय दिइएको थियो। अधिकांशले त्यतिबेलै सेयर बिक्री गरिसकेका छन्। त्यसपछि बिक्रीको सीमा १ प्रतिशत भएकाले कसैले सेयर खरिदमा चासै राखेनन्। अब २० प्रतिशत विक्री गर्न पाउने व्यवस्थाले सेयर खरिद गर्न पनि बाटो खुल्ने अपेक्षा गर्न सकिन्छ।
आगामी आर्थिक वर्षको मौद्रिक नीति आउँदासम्म अर्थतन्त्र विस्तारै चलायमान बन्दै जाओस् भन्ने ठानेर केन्द्रीय बैंकले विभिन्न नीति सहजीकरण गरेको हुन सक्ने गुरागाईंको ठम्याइ छ। लगानीकर्तामा अपेक्षा धेरै भएको अवस्थामा मौद्रिक समीक्षाको तटस्थताले चलखेल गर्नेहरू र धैर्य लगानीकर्तालाई अवसरै अवसर दिएको छ।
सेयर बजार बढ्नुुअघि स–साना र घुमाउरो विषयले सकारात्मक ‘सपोर्ट’ गर्दै जाने भएकाले आत्तिनुुपर्ने अवस्था छैन। हुल्लडबाज लगानीकर्ताको पहुँचबाट बाहिर निस्किएको स्थितिमा नेप्से बजेटअघि २१०० बिन्दुु पार गर्न सक्छ भने चलखेलकर्ताहरू सफल भए १९०० बिन्दुुमा झर्न सक्छ। कर्पोरेट प्लेयरहरू बजारमा आउन भने मौद्रिक समीक्षामा समेटिएका विषय निर्देशनमार्फत आउनुपर्ने हुन्छ। राष्ट्र बैंकले निर्देशन जति छिटो जारी गर्छ, नेप्से त्यति नै छिटो चलायमान देख्न सकिन्छ।
यस्तो छ बैंक तथा वित्तीय संस्थाले सेयरमा लगानी गर्ने व्यवस्था
