काठमाडौं। वैशाख १३ गते १९६५.९३ को बिन्दुमा रहेको नेपाल स्टक एक्सचेन्ज (नेप्से) ३३.०३ अंकले बढेर २० गते १९९८.९६ मा रोकिएको थियो।
तर, गत साता फेरि बजारमा करेक्सन देखियो र ३२.७३ अंकले घटेर वैशाख २७ गते १९६६.२३ अंकमा झ¥यो। यसअघि वैशाख ६ गते नेप्से १९७२.१४ अंकमा थियो। यसरी हेर्दा पछिल्लो करिब एक महिनामा नेप्से सूचक एउटै बिन्दु वरिपरी घुमिरहेको छ भन्दा फरक पर्दैन।
खासगरी सेयर बजार सुधारको कुनै गुञ्जायस नदेखिए पनि सीमित लगानीर्ता (ट्रेडर), धितोपत्र दलाल व्यवसायी (ब्रोकर) मिलेर सीमित समूह र ‘स्क्रिप्ट’ चलायमान बनाइ खेलोफड्को भइरेको बुुझ्न गाह्रो पर्दैन। गत साताकै कारोबारलाई हेर्ने हो भने पनि त्यसको पुष्टि हुन्छ। बिहीबार होटल तथा पर्यटन समूह चल्यो।
बुधबार फाइनान्स र लघुवित्त कम्पनी चले। त्यसदिन १४ वित्त कम्पनीको मूल्य बढ्दा समूह उपसूचक ३.११ प्रतिशतले बढ्यो भने ४७ लघुवित्तको मूल्य बढ्दा समूह सूचक २.७६ प्रतिशत बढ्यो। त्यस्तै मंगलबार पनि लघुवित्तमै आकर्षण देखियो र त्यसदिन ४५ लघुवित्तको मूल्य बढ्दा समूह सूचक २.४३ प्रतिशतले बढ्यो।
नेप्से सूचक १५.६२ अंकले घटेको सोमबार विकास बैंक उपसमूह (०.२३ अंक वृद्धि) बाहेक सबै समूह सूचक राताम्मे भएका थिए। यद्यपि त्यसदिन उत्पादन तथा प्रशोधनमूलक उपसमूहमा रहेको बोटलर्स नेपाल (तराई) र जलविद्युत उपसमूहमा रहेको माउन्टेन हाइड्रो नेपालको मूल्य उचालिएको थियो।
नेप्सेमा २४.५८ अंकको गिरावट देखिएको आइतबार लघुवित्त उपसममूह ०.१६ प्रतिशत र निर्जीवन उपसमूह ०.०४ प्रतिशतले मात्रै बढेको थियो। साताभरको कारोबार प्रवृत्ति केलाउँदा लघुवित्त, फाइनान्स, जलविद्युत, होटलजस्ता साना समुह चक्रिय (रोटेसन) का आधारमा घट्बढ् गराई बजारलाई आफू अनुुकुुल बनाउने प्रयत्न गरिरहेको संकेत मिल्छ।
यद्यपि संधै ट्रेडर र ब्रोकरले चाहेकै भरमा बजारलाई आफू अनुकुल बनाउने पूर्ण सामर्थ्य भने राख्न नसकेको देखिन्छ। अपवादबाहेक अधिकांश कम्पनीको सेयर मूल्य न्यून बिन्दुमा रहेकाले दिर्घकालीन लगानीकर्ताका लागि अहिले एउटा अवसर प्राप्त भएको आभाष हुन्छ।
लगानीकर्तासँग पर्याप्त लगानी स्रोतको अभाव र विगतमा उच्च मूल्यमा किनेको सेयर बजारमा फस्दा सुस्तता देखिएको आंकलन गर्न सकिन्छ।
कतिपयले बजार अझै घट्न सक्ने प्रक्षेपण गर्न चुुक्दैनन्। लगानीकर्तासँग पर्याप्त लगानी स्रोतको अभाव र विगतमा उच्च मूल्यमा किनेको सेयर बजारमा फस्दा सुस्तता देखिएको आंकलन गर्न सकिन्छ। सेयर बजारमा ठुला हिस्सा बोकेका वाणिज्य बैंक, जीवन बिमा र निर्जीवन बिमा समूहको सेयर मूल्यलामो समयदेखि स्थिरजस्तै छ।
अझ कतिपय अवस्थामा सामान्य रुपमा घटेको भान हुन्छ। कतिपय वाणिज्य बैंकको सेयर मूल्य त अंकित मूल्य हाराहारी पुुगेको देखिन्छ। तथापी लगानीकर्ताले बैंकिङ र बिमातिर खासै चासो राखेको देखिँदैन।
नेपाल इन्भेस्टर्स फोरमका अध्यक्ष तुलसीराम ढकाल सरकारले आधारभूत र सामान्य कामसमेत नगरिदिँदा लगानीकर्ता आशावादी हुने ठाउँ मेटिएको ठान्छन्। पुस २० गतेदेखि पुँजी बजार नियामक नेपाल धितोपत्र बोर्डको अध्यक्ष खाली छ।
अर्थमन्त्री वर्षमान पुनले नै अध्यक्ष नियुक्ति प्रक्रिया अल्झाएर राखेका छन्। ‘सरकारको नीति तथा कार्यक्रम आउँदै छ। अब दुई सातामा बजेट पनि आउँछ। मौद्रिक नीतिको तेस्रो त्रैमासिक समीक्षा तयारी भइरहेको छ’ ढकालले भने, ‘तर, पुँजी बजारमा वास्तविक समस्या दर्शाएर सुधारको योजना माग्ने बोर्ड अध्यक्ष खाली छ। यसबाटै थाहा हुन्छ सरकार पुँजी बजारप्रति कति उदार छ भन्ने।’
विगतमा बजार सुधारको माग राख्दै धितोपत्र बोर्ड, अर्थ मन्त्रालय र विभिन्न निकाय धाउने लगानीकर्ता पनि आफ्ना माग सुनुवाई नभएपछि थकित देखिएका छन्।
हरेक भेटहरुमा उच्चपदस्थहरुले बजार सुधारका लागि आवश्यक कचम चाल्ने आश्वासन दिए पनि कार्यान्वयन भने शून्यजस्तै छ। समयमा निर्णय नगर्ने सरकारी प्रवृत्तिका कारण लगानीकर्ताहरु आजित भएका छन्।
फागुन तेस्रो साता अर्थ मन्त्रालय सम्हालेका पुनले पुँजी बजार सुधार गर्ने आश्वासन दिएर नियामकसँग सुुझावसममेत मागेका थिए। तर, अहिले भने गुमनाम छन्। व्यापक आलोचना भएपछि ८ महिना अघिको फाइल खोलेर जेठ १ गतेदेखि लागू हुने गरी ब्रोकर कमिसन १० प्रतिशत घटाएर कार्यान्वयनमा पठाएका छन्।
विगतमा त्रैमासिक सकिएको ३० दिनभित्र आउनुपर्ने मौद्रिक समीक्षा कार्यविधि फेरेर ४५ दिन बनाइएकाले तेस्रो समीक्षा केही ढिलो हुने देखिएको छ।
पुँजी बजारलाई मुलुकको अर्थतन्त्रको मेरुदण्ड (ऐना) मानिन्छ। तर, सरकारले भने पुँजी बजारलाई चलायमान बनाउन लगानीकर्ताको मनोलब उकास्न कुनै गतिविधि अघि बढाएको छैन। ‘कारोबार राम्रोसँग भएको वा बजार चलायमान भएको बेला ब्रोकर कमिसन घट्दा सकारात्मक प्रभाव पर्थ्यो। तर, अहिले ब्रोकर कमिसन शून्य बनाए पनि बजारमा खासै प्रभाव पार्दैन,’ ढकाल भन्छन्, ‘ब्याज घटेको भनिएको छ तर, कर्जा लिन सक्ने अवस्था छैन।’
स्टक ब्रोकर एसोसिएसनका पूर्वअध्यक्ष भरत रानाभाट पुँजी बजारलाई सरकारको नीति तथा कार्यक्रम र बजेटले भन्दा मौद्रिक नीतिले बढी प्रभाव पार्ने भएकाले मौद्रिक नीतिको तेस्रो त्रैमासिक समीक्षाअघि सेयर बजार अवस्थामा खासै परिवर्तन नआउने देख्छन्।
‘बजार सुधारका लागि केही काम भएको छैन। बजेट र नीति तथा कार्यक्रममा धेरै आशा गर्ने ठाउँ छैन। लगानीकर्ताका माग सम्बोधन मौद्रिक नीति समीक्षाले गर्नुपर्छ। तर, कति सम्भव होला पर्खनै पर्छ’ रानाभाट भन्छन्।
विगतमा त्रैमासिक सकिएको ३० दिनभित्र आउनुपर्ने मौद्रिक समीक्षा कार्यविधि फेरेर ४५ दिन बनाइएकाले तेस्रो समीक्षा केही ढिलो हुने देखिएको छ। म्रौद्रिक समीक्षा सरकारको आगामी वर्षको नीति तथा कार्यक्रमपछि र बजेटअघि सार्वजनिक हुने सम्भावना छ।
सरकारले जेठ १ गते नीति तथा कार्यक्रम ल्याउने जनाएको छ। संवैधानिक व्यवस्थाअनुसार जेठ १५ गते बजेट आउँछ।
नेपाल पुँजी बजार लगानीकर्ता संघकी अध्यक्ष राधा पोखरेल लगानीकर्तासँगको हरेक भेटमा अर्थमन्त्री पुनले बजार सुधारको काम गर्ने आश्वासन दिन नछोडे पनि बचत कार्यान्वयन नहुँदा समस्या भएको बताउँछिन्। ‘भएकालाई टिकाउँदै बजार छोडेर बाहिरिएका लगानीकर्तालाई फर्काउने गरी सरकार र नियामकले काम गर्नुपर्ने छ,’ पोखरेल भन्छिन्, ‘अर्थमन्त्री पुन सरकार र राष्ट्र बैंकसँग हातेमालो गरेर काम गर्ने र त्यसका लागि तपाईहरु पनि जुट्नुस भन्नुुहुन्छ। तर, हामी राष्ट्र बैंक गएर हुने भए अर्थ मन्त्रालय किन जानुु।’
गर्छुगर्छु भन्ने तर, केही नगर्ने प्रवृत्तिले बजार झनै सुस्ताएको र बजार सुधारका लागि माग राख्दाराख्दा आफूहरु थकित भएको पोखरेलको भनाइ छ।
