काठमाडौं। बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट कर्जा लिँदा अहिलेसम्म सम्पत्ति वा परियोजना धितो मूल्यांकनमार्फत दिइँदै आएकोमा अब व्यक्तिको मनोविज्ञान पनि मूल्यांकन गरिने भएको छ। नेपाल राष्ट्र बैंकले ऋणीको मनोविज्ञान पनि मूल्यांकन गरेर कर्जा दिनुपर्ने प्रणाली सुरु गरेसँगै बैंक तथा वित्तीय संस्थाले अनिवार्य मनोविज्ञान परीक्षण गरेर मात्रै ऋण दिनुपर्नेछ। पछिल्लो समय ऋण तिर्दिन भन्नेहरुको जमात बढ्न थालेपछि केन्द्रीय बैंकले ‘साइकोमेट्रिक स्कोरिङ सोलुसन’ गराउने प्रक्रिया सुरु गरेको हो। राष्ट्र बैंकले अन्तर्राष्ट्रिय वित्त निगम (आएफसी) को समन्यवमा ऋणीको मनोवैज्ञानिक परिक्षण प्रणाली तयार गरिसकेको छ।
उक्त प्रणाली सञ्चालनको जिम्मेवारी कर्जा सूचना केन्द्रलाई दिइएको छ। यसबाट नयाँ ऋणीको व्यवहार र कर्जा भुक्तानी क्षमताको मनोवैज्ञानिक परीक्षण गरी मूल्यांकन गर्न सजिलो हुनेछ। उक्त प्रणालीले विगतमा लिएका कर्जा, विनाधितो लिइने सानो आकारका कर्जा तथा व्यक्तिको तिर्न सक्ने क्षमताबारे जानकारी गराउने राष्ट्र बैंकका कार्यकारी निर्देशक गुरुप्रसाद पौडेलले बताए। राष्ट्र बैंकले आइएफसी र अन्य दातृ निकायसँगको समन्यवमा ल्याउन लागेको साइकोमेट्रिक स्कोरिङ सोलुसन अहिले पाइलट टेस्टिङमा छ। कृषि विकास बैंक र एनआइसी एशिया लघुवित्तलाई पाइलट टेस्टिङमा सहभागी गराइएको छ।
उक्त प्रणाली सञ्चालनको जिम्मेवारी कर्जा सूचना केन्द्रलाई दिइएको छ। यसबाट नयाँ ऋणीको व्यवहार र कर्जा भुक्तानी क्षमताको मनोवैज्ञानिक परीक्षण गरी मूल्यांकन गर्न सजिलो हुनेछ।
यसको कार्यान्वयनसँगै नेपालमा वित्तीय समावेशीकरणको प्रवर्द्धनमा समेत सहयोग पुग्ने पौडेलले बताए। ‘भोलिको दिनमा राष्ट्र बैंकले यससम्बन्धी सर्कुलर जारी गरेमा सबै बैंक तथा वित्तीय संस्था विशेष गरेर लघुवित्त संस्थाहरुले साइकोमेट्रिक स्कोरिङअन्तर्गत रहेर ऋणीलाई विनाधितो कर्जा प्रवाह गर्नुपर्ने हुन्छ,’ उनले भने, ‘यो साना ऋण ५ लाख रुपैयाँसम्मको कर्जामा अनिवार्य गर्न लागेका हौं। बैंकले आवश्यक ठानेमा विनाधितोका सोभन्दा माथिको कर्जामा पनि यो विधि अपनाउन सक्छन्।’
राष्ट्र बैंकले साइकोमेट्रिक स्कोरिङ प्रणाली व्यक्तिको पहिचान र ऋणीको जोखिम मूल्यांकनका लागि ल्याएको हो। यसले विनाधितो प्रवाहित कर्जाको सदुपयोग र कर्जाको सावाँब्याज भुक्तानीमा नियमितताको सुनिश्चितता समेत हुनेछ। केन्द्रीय बैंककै पहलमा साइकोमेट्रिक स्कोरिङ प्रणाली भित्र्याउने दक्षिण एसियामा नेपाल पहिलो देश बनेको पनि उनको भनाइ छ। ‘सेन्टल बैंककै इनिसिएसनमा साइकोमेट्रिक स्कोरिङमा रहेर कर्जा प्रवाह गर्ने प्रयोजनाका लागि यो विधि अपनाउने मुलुकमा दक्षिण एसियामा नेपाल पहिलो हो,’ उनले भने, ‘अन्य मुलुकमा केही बैंकहरुले आफ्नै पहलमा यो विधि अपनाए पनि केन्द्रीय बैंककै तहबाट पहल गर्ने भने हामी पहिलो हौं।’ साइकोमेट्रिक स्कोरिङ सोलुसनमार्फत पेरुलगायत राष्ट्रहरुमा विनाधितो कर्जा प्रवाह गरिँदै आएको छ। भारत र चीनका केही बैंकहरुको आफ्नै पहलमा साइकोमेट्रिक स्कोरिङ सोलुसनमार्फत् बिना धितो कर्जा प्रवाह गर्ने गरिएको छ।
यसरी हुन्छ परिक्षण
राष्ट्र बैंकले २ वर्षअघि नै आइएफसीसँग साइकोमेट्रिक स्कोरिङ सोलुसन प्रणाली विकासका लागि सम्झौता गरेको थियो। राष्ट्र बैंकले आइएफसीको प्राविधिक सहयोगमा प्रणालीको विकास गरी कर्जा सूचना केन्द्रलाई सञ्चालनका लागि बिहीबार मात्रै हस्तातरण गरेको छ। केन्द्रले बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट कर्जा लिइसकेको ऋणीको ‘क्रेडिट हिस्ट्री’ राख्ने गरेको छ। सोही क्रेडिट हिस्ट्री मूल्यांकनको आधारमा बैंकहरुले अर्को बैंकको पुराना ऋणीलाई आफ्नो बैंकको नयाँ ऋणी बनाउने गरेका छन्। तर, हालसम्म कुनै पनि बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट कर्जा नलिएका नयाँ ऋणीहरुको हकमा भने साइकोमेट्रिक स्कोरिङ सोलुसनमार्फत् कर्जा क्षमता मूल्यांकन गरिने केन्द्रका डेपुटी सिइओ ओमकार श्रेष्ठ बताउँछन्। ‘हिजोको दिनमा केन्द्रमा सूचना नभएको व्यक्तिलाई मनोवैज्ञानिक प्रश्न सोधिन्छ,’ उनले भने, ‘ऋण लिन चाहने व्यक्तिले दिएको उत्तरको आधारमा उसको रेटिङ स्कोर निकालिन्छ र उक्त स्कोरको आधारमा ऋण लिने योग्यता र क्षमता निकालिन्छ।’
केन्द्रले पाइलट टेस्टमा गरिरहेको साइकोमेट्रिक स्कोरिङ प्रणालीको अनिवार्य लागू भने उक्त टेस्टका सफलता पछि नै हुनेछ। हाल कृषि विकास बैंक र एनआइसी एसिया लघुवित्तमा कुनै पनि समस्या नभई परीक्षण भइरहेको उक्त प्रणाली वैसाख महिनासम्म सबै बैंक तथा वित्तीय संस्थामा लागू गर्ने तयारी छ। यसका लागि राष्ट्र बैंकले सर्कुलर जारी गर्ने तयारी पनि थालेको छ।
साइकोमेट्रिक स्कोरिङ विधिका प्रश्नोत्तर
साइकोमेट्रिक स्कोरिङ सोलुसन प्रणालीको प्रयोग पहिलो चरणमा लघुवित्त वित्तीय संस्थामार्फत् गरिने योजना राष्ट्र बैंक र कर्जा सुचना केन्द्रको हो। विनाधितो कर्जा लिन चाहने ऋणीको मनोवैज्ञानिक परीक्षण गरेर ऋण तिर्न सक्ने÷नसक्ने निक्र्योल गर्न साइकोमेट्रिक स्कोरिङ सोलुसन भित्र्याइएको हो। बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट कर्जा लिन चाहने वा कर्जाको आवेदन दिने ग्राहकलाई ऋण लिनुको उद्देश्य, ऋणको उपयोग, ऋणको साँवाब्याज भुक्तानी योजनालगायत ऋणीको अन्य आर्थिक गतिविधिसँग सम्बन्धित रहेर ३० वटा बहुवैकल्पिक प्रश्न सोध्नेछ। प्रश्नमा ऋणीले दिएको उत्तरको आधारमा स्कोर निकालिन्छ। स्कोर राम्रो भए वा न्यूनतम नम्बर पाएमा मात्रै बैंक तथा वित्तीय संस्थाले कर्जा आवेदकलाई ऋण दिनेछन्।
बैंक तथा वित्तीय संस्थाले ऋण आवेदकलाई स्रोत परिचालन, लगानी प्राथमिकता, नगद प्रवाहका प्राथमिकता, लगानी गरिने परियोजनामा आर्थिक व्यवस्थापन, बैंकिङ र बचतको व्यवहार सम्बन्धीका ४ वटा उत्तर सहितका प्रश्न सोधिनेछन्। दिइएको बहुवैकल्पिक उत्तरबाट ऋण आवेदकले सही एक वटा उत्तर दिनुपर्नेछ। बैंक तथा वित्तीय संस्थाबाट कर्जा लिएर उत्पादनमूलक क्षेत्रमा लगानी गर्ने वा व्यक्तिगत आर्थिक अवस्था विकासमा दिर्घकालीन सहयोग पुग्ने क्षेत्रमा ऋणीको सदुपयोग गर्ने ऋणीलाई मात्रै कर्जा दिन यो प्रणाली लागू गर्न लागिएको हो। यस्तो प्रश्न कर्जा सूचना केन्द्र र साइकोमेट्रिक स्कोरिङ सोलुसन प्रणाली विकास गर्ने डेभलपरको सहकार्यमा समयसापेक्ष परिवर्तन तथा थप गरिँदै लगिने केन्द्रका डेपुटी सिइओ श्रेष्ठले बताए।
