कोरोना महामारीको समय अर्थात् २०७८ मा ३२२६ अंकसम्म पुगेको सेयर बजार सूचक नेपाल स्टक एक्सचेञ्ज (नेप्से) त्यसबाट घटेर १८०० को बिन्दुसम्म झर्यो। १८०० बिन्दुवरिपरि लामो समय रहेको नेप्से पुनः बढेर २२०० को बिन्दुमाथि पुग्यो। गएको करिब दुई वर्षदेखि सेयर बजार १८०० देखि २२०० बिन्दुको बीचमा रुमल्लिरहेको छ। राष्ट्र बैंकले दुई वर्ष अगाडि ल्याएको मौद्रिक नीतिपछि बजार घट्न सुरु गरेको थियो। पछिल्लो पटक माहोल बन्ला जस्तो भएर बजार २२०० सय माथि पनि पुग्यो। तर, नेप्से यो बिन्दुमा बढी समय टिक्न नसकेर घटिहालेको अवस्था छ।
लामो समयदेखि ब्याजदर, नीतिगत व्यवस्था आदिको चर्चा हुँदै बजार १८०० देखि २२०० को बिन्दु वरीपरी घुमिरहेको छ। विगतका विभिन्न विषयलाई हेर्दा वर्तमान अवस्था बजारका लागि निकै अनुकुल बनेको भएको देखिन्छ। हालैमात्र मुलुकमा देखिएको राजनीतिक उथलपुथलसँगै त्यसको प्रभाव बजारमा पनि परेको छ। राजनीति र राष्ट्र बैंकले अपनाउने नीतिले मुख्यतया सेयर बजारमा हलचल ल्याउने गर्दछ। अहिलेसम्मको अभ्यासलाई हेर्दा पनि यी दुई विषयले नै पुँजी बजारमा प्रभाव पुराएको उदाहरण छ। सरकार परिवर्तन भएको अघिल्लो तथा पछिल्लो र सोही दिनलाई हेर्दा बजार सोही अनुसार घटबढ भएको दखिन्छ।
राजनीति र राष्ट्र बैंकले अपनाउने नीतिले मुख्यतया सेयर बजारमा हलचल ल्याउने गर्दछ। अहिलेसम्मको अभ्यासलाई हेर्दा पनि यी दुई विषयले नै पुँजी बजारमा प्रभाव पुराएको उदाहरण छ।
सरकारमा नयाँ अर्थमन्त्री आउँदै गर्दा बजारले सकरात्मक सन्देश दिएको छ। यसले पनि अबको समय बजार सकरात्मक दिशातर्फ नै अगाडि बढ्ने सम्भावना बढी देखाउँछ। अहिले अर्थमन्त्रीमा आएका वर्षमान पुन यसअघि नै बजारले परीक्षण गरिसकेका व्यक्ती हुन्। यस हिसाबमा पनि अब आउने दिनहरु बजारका लागि सुखदमय हुने देखिन्छ। यद्यपि, पछिल्लो सयम विभिन्न सामाजिक सञ्जाल तथा प्लेटर्फमार्फत् बजार र लगानीकर्ता प्रभाव पार्ने किसिमको काम पनि हुने गरेको छन्। लगानीकर्ताले सेयर बजारका विषयमा सामाजिक सञ्जालमा आउने वा अरुले भन्ने गरेका विषयलाई विश्वास गरेर कारोबार गर्ने भन्दा पनि आफैंले अध्ययन गरेर सोहीअनुसार अघि बढ्न आवश्यक छ।
सामाजिक सञ्जालमा आउने कुराहरु आधिकारीक नभएकाले त्यसैका पछाडि लगानीकर्ता लाग्नुहुँदैन। सामाजिक सञ्जालको प्रयोग गरी बजार प्रभावित पार्ने किसिमका कामहरु गर्नेलाई नियामकले पनि निरुत्साहीत गर्न आवश्यक छ। सामान्य कुराले वा कसैले बजारको विषयमा टिप्पणी गर्दा त्यसको असर एक हदसम्म पर्ने गर्दछ। बजारमा सकरात्मक नकरात्मक प्रभाव पुर्याउने किसिमका कुराहरुलाई नियमन गर्नतर्फ सम्बन्धीत नियकाले ध्यान पुर्याउन आवश्यक छ। बजारलाई प्रभावित गर्ने व्यक्तिले सामाजिक सञ्जाल वा अन्य कुनै किसिमबाट बजारलाई प्रभावित पारी फाइदा लिने गर्दछन् जुन गलत र कानुन विपरीत छ। यस्तो काम कसैले गर्न पाईंदैन। यो गलत अभ्यास हो।
हाम्रोमा हालसम्म नियमन गर्ने काम राम्रो नभएकाले बजार प्रभाव पार्ने कामहरु भइरहेको देखिन्छ। यसर्थ, लगानीकर्ता आफैंले यस्ता कुराहरुलाई कति विश्वास गर्ने भन्ने कुरामा ध्यान दिनुपर्छ। लगानीकर्ता आफैं बढी सचेत हुन जरुरी छ। भएका–नभएका, सकरात्मक–नकरात्मक कुराहरु बढी आउने गरेको विषयलाई बुझ्न आवश्यक छ। हालैमात्र पनि सरकार परिवर्तन भएसँगै अर्थमन्त्रीलाई जोडेर विभिन्न टिप्पणीहरु आएका छन्। यसर्थ, यस्ता सामाजिक सञ्जालमा आउने कुरालाई आधिकारिक मानेर लगानीकर्ताले लगानी गर्नुहुँदैन।अर्कोतर्फ, नेपाल धितोपत्र बोर्डका अध्यक्षको नयुक्ती पनि लामो समय हुन
सकेकौ छैन। नयाँ अर्थमन्त्री आइसकेकाले अब बोर्डको अध्यक्ष पनि नयाँ ल्याउने काम पक्कै हुनेछ। अर्थमन्त्री र सेबोन अध्यक्ष दुबै नयाँ आएपछि बजारलाई चलयमान बनाउने हिसाबमा अथवा आफ्नो काम देखाउने हिसाबमा पनि केही न केही निर्णयहरु पक्कै हुनेछन्। अहिले प्रिबजेटको छलफल सुरु भइसकेको छ। जेठ १५ मा बजेट आउँछ। यस हिसाबमा पनि बजारसम्बन्धी व्यक्ती, लगानीकर्ता, ब्रोकर आदिसँग छलफल गरेर पुँजीगत लाभकर (क्यापिटल गेन ट्याक्स) लगायतका विषय आर्थिक विद्येधमाफत् टुंग्याउने ठाउँ छ।
हालैमात्र पनि सरकार परिवर्तन भएसँगै अर्थमन्त्रीलाई जोडेर विभिन्न टिप्पणीहरु आएका छन्। यसर्थ, यस्ता सामाजिक सञ्जालमा आउने कुरालाई आधिकारिक मानेर लगानीकर्ताले लगानी गर्नुहुँदैन।
मर्जर/एक्युजिशनको करको विषय तथा अन्य विषयले बजारलाई असर पुराएको ठानेर अर्थमन्त्रीले यी कुरामा सुधार गरेमा बजार नीतिगत रुपमै चलयमान बनाउने अवस्था छ। ब्रोकर कमिसन घटाउने विषय पनि लामो समयदेखि अर्थमन्त्रालयमा अनिर्णित अवस्थामा छ। यो प्रस्ताव पठाउने विषयमा पनि हामीले धेरै कुराहरु उठाएका थियौं। निवर्तमान अर्थमन्त्री डा. प्रकाशशरण महतले पनि गहन अध्ययन नभई आएको भन्दै यसलाई स्वीकृत नगरेको जस्तो देखिन्छ। यसर्थ, यस विषयमा पनि थप अध्ययन गरेर उचित निर्णय लिन आवश्यक छ।
ब्रोकर कमिसन घटाउन आवश्यक छ वा छैन भन्ने विषय पनि मुख्य हो। अहिले ठुलो संख्यामा सञ्चालनमा आएका ब्रोकर टिक्नेगरी यस्तो निर्णय गर्न आवश्यक छ। कमिसन घटाउँदा त्यसको प्रभाव ब्रोकरहरुमा कस्तो पर्छ भन्ने विषय पनि हेर्न जरुरी छ। अहिले नयाँ ब्रोकर पनि खुलेको हुनाले ती ब्रोकर टिक्नेगरी सोही अनुसारको प्रावधान ल्याउनुपर्दछ। ब्रोकर नै टिक्न नसक्ने गरी कमिसन घटाउनु पचि उचित हुँदैन। नीतिगत निर्णयहरु गर्दा सबै पक्षलाई सहज हुने ढंगबाट वास्ताविकतामा पुगेर गर्नुपर्छ। नवनियुक्त अर्थमन्त्रीले यस विषयमा पक्कै विचार पुर्याउनुहुनेछ भन्ने आशा गर्न सकिन्छ।
सरकारले अब तत्कालै केही नीतिगत सुधार गर्न आवश्यक रहेका कुराहरु पनि छन्। बजार घट्दै गर्दा पुँजीगत लाभकर बढाएर पनि कर नबढेको दृश्टान्त देखिइसकेको छ। अहिले साढे ७ प्रतिशत बनाइएकालाई पुनः पहिलाको पाँच प्रतिशत नै कायम गरेको खण्डमा यसले बजारमा एक किसिमको आत्मबल कायम गर्नसक्छ। यसले ठुलो प्रभाव नपरेपनि त्यसले बजारलाई चलयमान बनाउन सहयोग गर्छ। पुँजीगत लाभकरको कर घट्यो भने अर्थमन्त्री पुँजी बजारप्रति सकरात्मक हुनुहुन्छ भन्ने सन्देश प्रवाह हुन्छ। यस्तै, मर्जर/एक्युजिशन करका कुराहरु पनि आउने सरकारले स्पष्ट बनाउन आवश्यक छ।
मर्जर/एक्युजिशन करको विषयलाई लिएर बजार बढाउने वा घटाउने खेल खेल्ने ठाउँ राख्नुहुँदैन। यसलाई टुंगोमा तत्काल टुंगोमा पुर्याउनुपर्दछ। अर्थमन्त्रालयले बजेटमा यस्ता कुराहरुलाई मिलाएको खण्डमा नीतिगत रुपमै पुँजी बजार सुधारको सन्देश जान्छ। धितोपत्र बोर्डमा नयाँ नेतृत्व ल्याएर पहिलादेखि निर्णयमा नपुगेका विषय तथा लगानीकर्ता, ब्रोकरले बजार चलयमान गराउनका लागि माग गरेका विषयमा अब काम हुन्छ भन्नेमा आशावादी हुने ठाउँ बनेको छ। नीतिगत रुपमै सुधार विभिन्न कुराहरु सुधार भएको खण्डमा यसले सबैलाई सहज बनाउँछ।
धितोपत्र बोर्डमा नयाँ नेतृत्व ल्याएर पहिलादेखि निर्णयमा नपुगेका विषय तथा लगानीकर्ता, ब्रोकरले बजार चलयमान गराउनका लागि माग गरेका विषयमा अब काम हुन्छ भन्नेमा आशावादी हुने ठाउँ बनेको छ।
बोर्डमा अध्यक्ष आएर बोर्डले गर्नसक्ने काम र अर्थमन्त्रीले बजेट तथा आर्थिक विद्येयकमार्फत् गर्नसक्ने काम गर्ने समय अब आएको छ। यसका अलावा पुँजी बजार राष्ट्र बैंकको नीतिमा पनि भर पर्ने भएकाले अहिले एमालेले नियुक्त गरेका गभर्नर र एमाले नै सरकारमा सहभागि भएपछि हिजोका दिनमा ट्युनिङ नमिलेको अवस्था मिल्दै जानसक्छ।
लगानीकर्ताले अब सुधार हुनुपर्ने विषयहरु सम्बन्धीत निकायहरुबाट तत्कालै सुधार होलान् भन्ने आशा राखेका छन्। दुई–चार दिनको थपघटलाई हेर्दा भन्दा पनि लामो अवधिलाई हेर्दा बजार निकै तल्लो बिन्दुमा छ। अहिले ब्याजदर घटिरहेको छ, नीतिगत कुराहरु परिवर्तन भइरहेका छन्। राष्ट्र बैंकले पनि नीतिगत लचकता अपनाउँदै आएको छ। सुधारका थुप्रै ठाउँहरु भएपनि समग्रमा बजारका लागि सहज वातावरण छ। लगानीकर्ताले लामो अवधिमा फाइदा हुने किसिमका कम्पनीहरुमा लगानी गर्न आवश्यक छ।