काठमाडौं। हिमालयन रि–इन्स्योरेन्सले अंकित मूल्य १ सयमा १०६ प्रतिकित्ता रुपैयाँ प्रिमियम थपेर २०६ रुपैयाँका दरले २ करोड ४९ लाख कित्ताका लागि मंसिर २७ देखि पुस १ सम्म प्राथमिक निष्कासन (आइपिओ) जारी गर्यो। तर, सुरुआती म्यादभित्र पर्याप्त आवेदन परेन र दोस्रो नियमित म्याद (निष्कासन बन्द हुने मिति ढिलोमा) पुस ११ सम्म लागि थप्यो।
थपिएको म्यादको पहिलो दिन अर्थात् पुस २ मै आवश्यकभन्दा बढी आवेदन परेपछि बन्द भयो। पहिलो तोकिएको समय पूरा आवेदन नपरेको हिमालयन रि–इन्स्यारेन्सका आवेदकले अधिकतम ४० कित्तासम्म सर्वसाधारण आवेदकले सेयर पाए। तर, सुरुमा सर्वसाधारणले नपात्याएको त्यही सेयर हिजोआज दोस्रो बजारमा ‘हट केक’का रुपमा कारोबार भइरहेको छ।
नेप्सेमा पुस २२ मा सूचीकृत हुँदा प्रतिकित्ता १०३ रुपैयाँ ७० पैसादेखि ३०९ रुपैयाँ २१ पैसासम्म पहिलो कारोबार गर्ने अनुमति (ओपनिङ रेन्ज) पाएको हिमालयन–रिले पुस २३ मा पछिल्लो बिन्दु ३०९ रुपैयाँ २० पैसाबाट कारोबार सुरु गर्यो। कारोबार भएदेखि निरन्तर बढेको हिमालयन रिको माघ ७ मा प्रतिकित्ता ७०९ रुपैयाँसम्म पुगेर फर्किएको देखिन्छ। हिमालयन रि नेप्सेमा सूचीकृत भएदेखि उच्च रुपमा कारोबार भइरहेको छ।
सोमबार र मंगलबार पनि हिमालयन–रि सबैभन्दा बढी कारोबार गर्ने कम्पनीमा दरिएको छ। माघ १६ मा हिमालयन रिको ७५ करोड २७ लाख ८७ हजार रुपैयाँबराबरको सेयर किनबेच भएको छ भने प्रतिकित्ता ७०९ रुपैयाँ ६० पैसामा कारोबार बन्द भएको छ। यो हालसम्मकै उच्च हो। यसअघि पनि कम्पनीले बढी कारोबार गर्ने सूचीमा पटक–पटक आफ्नो स्थान बनाउँदै आएको छ।
त्यस्तै अवस्था छ, सोनापुर मिनरल्स एन्ड आयल लिमिटेडको पनि छ। सोनापुरले अंकित मूल्य १०० रुपैयाँमा १३७ रुपैयाँ ५८ पैसा थप गरी प्रतिकित्ता २३७ रुपैयाँ ५८ पैसा मूल्य तोकेर ९७ लाख ३२ हजार ५ सय ४४ कित्ताका लागि २०८० असोज १४ देखि १७ सम्म पहिलो अवधि तोकेर आइपिओ निष्कासन गरेको थियो।
आइपिओ बिक्री गर्दा विभिन्न अफवाह चलाइएका सोनापुर र हिमालयन रिको दोस्रो बजारमा कारोबार र मूल्य लोभलाग्दो देखिएको छ। कतिपय सर्वसाधारण लगानीकर्ता यी दुई कम्पनीको सेयर नभरेको पछुताएको पनि पाइन्छ। प्राथमिक निष्कासनमा अपहेलित हिमालयन रि र सोनापुर दोस्रो बजारमा लगानीकर्ताको रोजाइ बनिरहेको छ।
तर, सोनापुरको पनि तोकिएको समय आइपिओ बिक्री भएन। त्यसपछि ढिलोमा आइपिओ बन्द हुने मिति असोज २८ सम्म कायम रहेपछि असोज १८ मै पर्याप्त आवेदन परेपछि आइपिओ बन्द भएको सोनापुरको सेयर ८ जनाले ११ कित्ता पाए भने बाँकी आवेदकले १० कित्ता पाए।
कात्तिक २ मा नेप्सले सूचीकृत हुँदा दोस्रो बजारमा कारोबार गर्न प्रतिकित्ता १४२ रुपैयाँ १ पैसादेखि ४२६ रुपैयाँ ३ पैसासम्मको ओपनिङ रेन्ज पाएको सोनापुरको पहिलो कारोबार कात्तिक १२ मा प्रतिकित्ता ३५० रुपैयाँमा भयो। कारोबार सुरु भएदेखि नै सोनापुरको सेयर मूल्य घट्न थाल्यो र कारोबार सुरु भएको चौथो दिन अर्थात् कात्तिक १५ मा सेयर भरेको मूल्यभन्दा तल अर्थात् प्रतिकित्ता २३० रुपैयाँसम्म झर्यो।
त्यसपछि मूल्यमा उतारचढाव देखिए पनि तल्लो तहमा झरेको छैन। माघ २ मा प्रतिकित्ता ५७५ रुपैयाँसम्म किनबेच भएको सोनापुरको माघ १६ मा रकमका आधारमा बढी कारोबार गर्ने १० कम्पनीको सूचीभित्र छ।
माघ १६ मा सोनापुरको प्रतिकित्ता ४८३ रुपैयाँ १० पैसामा अन्तिम कारोबार भएको छ भने ९ करोड २८ लाख १६ हजार रुपैयाँबराबरको सेयर किनबेच भएको छ। दोस्रो बजारमा कारोबार सुरु भएपछि धेरै दिनसम्म सोनापुर बढी रकम कारोबार गर्ने सूचीमा रहेको थियो। पुस १९ मा सबैभन्दा बढी ३३ करोड ४५ लाख १६ हजार रुपैयाँबराबरको सेयर किनबेच भएको थियो।
आइपिओ बिक्री गर्दा विभिन्न अफवाह चलाइएका सोनापुर र हिमालयन रिको दोस्रो बजारमा कारोबार र मूल्य लोभलाग्दो देखिएको छ। कतिपय सर्वसाधारण लगानीकर्ता यी दुई कम्पनीको सेयर नभरेको पछुताएको पनि पाइन्छ। प्राथमिक निष्कासनमा अपहेलित हिमालयन रि र सोनापुर दोस्रो बजारमा लगानीकर्ताको रोजाइ बनिरहेको छ।
नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघका केन्द्रीय सदस्य तथा नेपाल इन्भेस्टर्स फोरमका पूर्वअध्यक्ष अम्बिकाप्रसाद पौडेल हिमालयन रि र सोनापुरमा सुरुआती मितिमा पर्याप्त आवेदन नपर्नुलाई लगानीकर्तामा पुँजी बजारसम्बन्धी पर्याप्त जानकारी नहुँदाको परिणाम ठान्छन्।
‘संसारभर सबैभन्दा जटिल मानिने तर, धेरैले सहज रुपमा लिने व्यवसाय पुँजी बजार हो,’ पौडेलले भने, ‘व्यक्तिको मनस्थिति समय–समयमा परिवर्तन (सकारात्क–नकरात्मक) हुन्छ। प्रिमियममा आइपिओ जारी गर्ने कम्पनीका विषयमा बढी नकरात्मक हल्ल्ला फेलिने गर्दछ। त्यसैको सिकार भएको हुन सक्छ। त्यसका लागि लगानीकर्ता सचेतना शिक्षा अलि राम्रो चाहिन्छ। पुँजी बजार सबैका लागि उपयुक्त नहुन पनि सक्छ।’
विगतमा हिमालयन रि र सोनापुरको आइपिओमा प्रयाप्त आवेदन नपर्नु र अहिले त्यसैको सेयर तानातान हुने अवस्था बन्नुलाई पौडेल लगानीकर्ताको मनोविज्ञानका रुपमा अथ्र्याउँछन्।
हिमालयन रि–इन्स्योरेन्स वित्तीय विवरण केलाउँदा खासै नराम्रो देखिँदैन। तर, आइपिआमा पर्याप्त आवेदन नपरेपछि दोस्रो बजारमा उच्च मूल्य उच्च कारोबार भइरहेको छ। त्यसैले समय बलियो छ। विगतमा सेयर बजार दबाबमा रहँदाको असर पनि आइपिओ बिक्रीमा परको लगानीकर्ताहरुको अनुभव छ।
लगानीकर्ता छोटेलाल रौनियार नेपालमा प्रिमियममा आइपिओ निष्कासन गर्ने कम्पनीका विषयमा अध्ययन नगरी नकरात्मक टिप्पणी बढी हुने गरेको बताउँछन्। ‘अधिकतम नकरात्मक टिप्पणीले हिमालयन रि र सोनापुरको आपिओ बिक्री प्रभावित भएको हो,’ रौनियारले भने, ‘यसले आइपिओ निष्कासन गर्ने समयमा हुने कम्पनीहरुको चर्चा कति तथ्यमा आधारित हुन्छ भन्ने प्रश्न उब्जाएको छ।’
बिनाअध्ययन बजारमा हल्लाखल्ला मच्याएर लगानीकर्तालाई आतंकित पार्ने कामको अन्त्य हुनुपर्ने रौनियार बताउँछन्। बजारमा एकथरी मानिस सधैं नकरात्मक कुरा गर्ने किसिमका भएको भन्दै रौनियार आगामी दिनमा राम्रो गर्न सक्ने ठाउँ भएका र त्यही किसिमको व्यवस्थापन भएको कम्पनी छनोट गरे भविष्य राम्रो हुने बताउँछन्।
‘जोखिम उठाएर, पुँजी लगानी गरेर तथा समय खर्चिएर स्तरमा पुर्याएका कम्पनीको सेयर अंकित मूल्यमै बिक्री गर्न दिनु अन्तर्राष्ट्रिय अभ्यासका आधारमा पनि नमिल्ने रौनियारको भनाइ छ। ‘सात जना मिलेर दुई÷तीन वर्ष लगाएर एउटा कम्पनी राम्रो स्तरमा पुर्याएका हुन्छन्। तर, त्यही कम्पनीको सेयर अंकित मूल्यमा दिँदा कम्पनी सञ्चालकलाई राम्रो हुँदैन। आइपिओ ल्याउनुअघि पनि कम्पनीका लगानीकर्ताले आफ्नो पुँजी डुबाउने गरी काम गरेका हुँदैनन्।’
घोरोही सिमेन्टको सन्दर्भ पनि उस्तै
घाराही सिमेन्ट इन्डस्ट्रीले गत जेठ ३२ बाट आइपिओ आवेदन खुलाएको थियो। कम्पनीले प्रतिसेयर १०० रुपैयाँ अंकित मूल्यमा ३३५ रुपैयाँ प्रिमियम थप गरी प्रतिकित्ता ४३५ रुपैयाँका दरले ६९ लाख ११ हजार ६७० कित्ता सेयर सर्वसाधारणका लागि निष्कासन गरेको थियो। असार ४ सम्म आवेदन दिने म्याद तोकिएको घोराहीको आइपिओमा तोकिएको पहिलो म्यादभित्र पर्याप्त आवेदन परे पनि नकारात्मक चर्चाका कारण विवादमा तानियो।
घोरोहीलाई नेप्सेलाई प्रतिकित्ता २२६ रुपैयाँ ६१ पैसादेखि ६७९ रुपैयाँ ८३ पैसासम्म ओपरिनङ रेन्ज दिएको थियो। साउन २८ मा ५६५ रुपैयाँ ५० पैसामा कारोबार सुरु भएको घोराहीको सेयर मूल्य कात्तिक २१ मा ३६३ रुपैयाँ १० पैसासम्म झरेको थियो। भएको त्यसपछि सेयर मूल्य बढेको घोराहीको पुस ९ मा ६१४ रुपैयाँसम्म पुग्यो।
त्यस दिन घोराहीको सबैभन्दा बढी २२ करोड ५२ लाख २२ हजार रुपैयाँबराबरको सेयर किनबेच भएको थियो। मंगलबार घोराहीको कारोबार बन्द हुँदा प्रतिकित्ता ५२० रुपैयाँ पुगेको छ भने २ करोड ६९ लाख रुपैयाँ बढीको कारोबार भएको छ।
यसरी आइपीओ आउँदा बढी नकारात्मक चर्चा भएका कम्पनी दोस्रो बजारमा भने शानदार रुपमा उपस्थित भएको देखिन्छ। ‘हिजो नराम्रो भनिएका कम्पनी आज बजारमा शानदानर रुपमा कारोबार गरिरहेका छन्। सोनापुर, हिमालय रि र घोराही सिमेन्ट त्यसैको परिणाम हुन्,’ रौनियार भन्छन्, ‘नबुझी चर्चा र टिप्पणी गर्दा राम्रा कम्पनी ओझेल पर्ने सम्भावना बढी हुन्छ।’
नेपालमा प्रिमियमको अभ्यास खासै नभएकाले बढी नकारात्मक चर्चा/हल्ला बढी गर्ने प्रवृत्ति हाबी भएको रौनियारको भनाइ छ। ‘सोनापुरको आइपिओ आउँदा मानिसले गाली गरे। नराम्रो भने। सञ्चार माध्यम पनि नकरात्मक हिसाबले प्रस्तुत भए। तर, अहिले त्यही कम्पनीको सेयर तानातान छ,’ रौनियार भन्छन्, ‘हामीले कम्पनीको क्षमता छ÷छैन? कस्तो क्षमता छ? साँच्चिकै लगानीकर्ताको पैसा खाएर बस्ने हो÷होइन? यी विषयमा ध्यान पुर्याउनुपर्दछ।’
प्रिमियममा आइपिओ निकाल्नुभन्दा ‘बुक बिडिङ’ विधि उपयुक्त भएको बताउने रौनियार भारतजस्तो ठूलो बजारमा पनि बुक बिडिङ प्रणाली अपनाइएको सुनाउँछन्।
