काठमाडौं। गत साता नेपाल स्टक एक्सचेन्ज (नेप्से) मा चार दिन सेयर किनबेच भयो। त्यसमध्ये सुरुआती दुई दिन बजार सूचक ८६.१६ अंकले बढ्यो भने पछिल्ला दुई दिन सामान्य (१९.३४ अंकले) घट्यो।
गत साताको कारोबार रकममा उल्लेख्य सुधार भई पौने ९ अर्ब रुपैयाँसम्मको कारोबार देखिएको छ। यसले लगानीकर्तामा उत्साह ल्याएको छ। लामो समयपछि २२०० बिन्दु पार गरेर फेरि ओर्लिएको नेप्से पछिल्ला दुई कारोबार हेर्दा उकालो यात्रामै रहेको ठम्याउन सकिन्छ।
ब्याजदर घटिरहेको, वित्तीय बजारमा लगानीका अरु उपकरण नभएर तरलता बढ्दै गएको, ५० लाख बढीको सेयर धितो कर्जाको जोखिम भार १२५ प्रतिशतमा झरेका कारण सेयरका लगानीकर्ताले छिटो ऋण पाउने अवस्था बनेको छ। प्छिल्लो ५ महिनामा औसतमा मासिक १ अर्व रुपैयाँका दरले सेयर धितो कर्जा बढिरहेको र निक्षेपको ब्याज घटेका कारण विगतमा निक्षेप राख्ने लगानीकर्ता पनि छिटो प्रतिफलको खोजीमा सेयरमा लगानी गर्न थालेका छन्।
कर्जा ब्याजदर घटेका कारण ऋण लिएर लगानी गर्नेलाई ब्याज सस्तो भएको छ। जेखिम भार घटेका कारण बैंकहरूले ऋण पनि सहजै उपलब्ध गराएका छन्।
खासगरी पछिल्लो समय हिमालयन रि–इन्स्योरेन्स र सोनापुर मिनरल्सलगायतको उच्च कारोबारले बजारको ‘टे«डिङ प्याट्रन’लाई नै परिवर्तन गराइदिएको छ। त्यति मात्रै होइन, पहिला अक्सन (बोलकबोल) मा लगानी नगर्नेहरूले पनि लगानी गरेको देखिएको छ। त्यसले पनि लगानीकर्ताको मनोबल÷आत्मबल बढेको देखिन्छ।
सेयर बजारमा लगानीकर्ताको मनोबलले सबैभन्दा बढी काम गर्छ। मनोबल उच्च भयो भने लगानीको दायरा बढ्दै जान्छ, जुन पछिल्ला दिनमा सेयर बजारमा देखिइरहेको छ। अन्य औद्योगिक क्षेत्रमा कर्जाको खासै माग छैन। अहिले घरजग्गा कारोबार पनि खासै फस्टाएको छैन। घरजग्गा मूल्य उच्च बिन्दुमा रहेका कारण सामान्य नागरिकले घरजग्गामा पैसा लगाउने अवस्था छ्रैन।
त्यसैले घरजग्गामा लगानी गर्न तयार भएकाहरू पनि अहिले सेयर बजारमा लगानी गरेर एक चरण नाफा आर्जन गर्न खोजिरहेका छन्। त्यसैले लगानीकर्ताले आफू कस्तो प्रकारको लगानीमा जाने हो भनेर निर्णय गर्नुपर्ने हुन्छ। दीर्घकालीन लगानीकर्तालाई सामान्य बजारको उतारचढावले खासै छुँदैन। तर, दैनिक कारोबारीलाई सामान्य उतारचढावले पनि असर गर्ने भएकाले सतर्कता अपनाउनु जरुरी हुन्छ।
बजार अझै तल्लो बिन्दुमै भएकाले लगानीकर्तालाई स–सानो लगानी लिएर प्रवेश गर्न सजिलो भएको छ। स–सानो लगानीले पनि बजारमा कारोबारको हिस्सा बढाउँदै लगेको छ।
बढ्दो बजारमा लगानीकर्ता आधारभूत विषय हेर्नतर्फ लाग्दैन। यस्तो बेला पुँजी कम भएका र लगानीकर्ताको चासोमा रहेका कम्पनी छनोटमा पर्दछन्। बजारमा चलेको हल्ला र आफन्त साथीभाइको लहैलहैमा लागेर बजारमा प्रवेश गर्नेहरूको सख्ंया पनि उत्तिकै छ। यसले बजारको समग्र प्रवृत्तिलाई परिवर्तन गराइदिन्छ। यस्तो बेला लगानीकर्ता बढी ह्विममा चल्ने गर्छन्। जहाँ कम्पनीका आधारभूत सूचक, व्यवस्थापन वा कम्पनीको धरातलजस्ता विषय हेरिँदैन।
लगानीकर्ताको मनोभाव, कारोबार प्रवृत्ति र कारोबार रकममा देखिएको सुधार, मौद्रिक नीतिमा हुन सक्ने सुधार, बिमकलाई सूचीकृत कम्पनीमा लगानी गर्ने सीमा बढेको, घट्दो मुद्रास्फीति, १० हजार मेगावाट बिजुली भारतले किनिदिने सम्झौता भएको, सरकारले बजेट निर्माण प्रक्रियालाई यथार्थपरक र पारशर्सी बनाउन आर्थिक कार्यविधि तथा वित्तीय उत्तरदायित्व ऐन, २०७६ को संशोधन अध्यादेश ल्याएको, अर्थ मन्त्रालयले ठेकेदारको बक्यौता भुक्तानीका लागी पौने २ अर्ब तत्कालै निकासा गरेको र बाँकी रकम पनि छिट्टै भुक्तानी दिने प्रतिबद्धता गरेकोजस्ता कारणले बजारमा सकारात्मक प्रभाव देखिएको छ।
केही वित्तीय संस्था र जलविद्युत् कम्पनीहरूको वित्तीय विवरण केही खस्किए पनि समग्रमा सूचीकृत कम्पनीहरूको वित्तीय विवरण सुधारोन्मुख नै रहेकाले बजारले नयाँ गति समाउने लगानीकर्ताको विश्वास छ। लगानीकर्ताका अनुसार बजारले छिट्टै २३५० अंक उछिनेर अघि बढ्ने संकेत गरिरहेको छ। तथापि बेलाबेला लगानीकर्ताले नाफा बुक गर्ने भएकाले केही घट्ने सम्भावना रहे पनि २०५० बिन्दु बाट तल झर्ने सम्भावना निकै कम छ।
तुलसीराम ढकाल, अध्यक्ष, नेपाल इन्भेस्टर्स फोरम
विगत अढाई वर्षदेखि सेयर बजार निरन्तर घटिरहेको थियो। त्यतिबेला राष्ट्र बैंकको नीतिगत कारणले पुँजी बजारमा असर पु¥याएको थियो। यस बीचमा ४/१२ को नीति, रिस्क वेटेड १०० कित्ता सेयरको नीति आयो। यसले अर्बौंको ऋण एक वर्षभित्र अर्थात् रिन्यु गर्न नपाउने व्यवस्था रह्यो। यो नीति २०७८ भदौ ८ मा ल्याएको थियो भने १० मा कसैको लोनको म्याद सकिन्थ्यो भने रिन्यु हुँदैन थियो। यो कारणले सेयर बजारमा गिरावट आयो र खरिदकर्ताको कमी आयो। यसरी अर्बौंको ऋण मिलाउनुपर्दा पुँजी बजार खच्किन पुग्यो।
लगत्तै कोरोना महामारी आयो। यसले अर्थतन्त्रमा असर पु¥याइरहेकै समयमा युक्रेन–रसिया सुरु युद्ध भयो। यी कारणले पेट्रोलको मूल्य मात्रै लिटरको १ सय ८३ रुपैयाँसम्म तिर्नुपर्ने बाध्यता आयो। बैंकमा देखिएको अत्यधिक पैसा अभावले आठ प्रतिशतमा लिएको ऋणको ब्याज १५ प्रतिशतसम्म तिनुपर्ने अवस्था बन्यो। यही कारणले नेपालको सेयर बजार १८ सयको बिन्दुमा आयो।
यसअघि कारोबार रकम घटेर १ अर्ब हाराहारी आइपुगेको थियो। हाल १० अर्ब हाराहारी कारोबार भएको छ। गत साताको कारोबारलाई हेर्ने हो भने राम्रो सुधार भएको अवस्था छ। हाल बैंकको ब्याजदर क्रमिक रुपमा घट्ने क्रममा रहेको, सिडी रेसियो ८०.१४ प्रतिशतमा झरेको, बैंकमा ६१ खर्ब डिपोजिट रहेको, ५० खर्ब रुपैयाँ लोन छ। यसरी हेर्दा बैंकमा प्रशस्त पैसा भएको अवस्था छ। १५ प्रतिशतमा रहेको ब्याज ९ प्रतिशतमा आइसकेको छ। लोन सहज रुपमा पाउने र राष्ट्र बैंकले २०७८ भदौ ८ मा मौद्रिक नीतिमार्फत अपनाएको नीतिलाई क्रमिक रुपमा सुधार गर्दै लगेको अवस्था छ।
४/१२ लाई परिवर्तन गरिएको छ। व्यक्तिलाई १५ र संस्थालाई २० करोडसम्म लोन दिने नीति अपनाइयो। फेरि १५० प्रतिशत रहेको सेयर धिर्ता कर्जाको जोखिम भार १२५ प्रतिशतमा झारियो। राष्ट्र बैंक आफूले ल्याएको नीति क्रमिक रुपमा परिवर्तन गर्दै गएको, बैंकमा तरलता अत्यधिक मात्रामा रहेको, ब्याज घट्ने क्रम रहेको, सेयर बजार न्यून अवस्थामा आइसकेको र हिजोका दिनमा १० देखि १२ प्रतिशतसम्म ब्याज खाने गरेकामा सो ब्याज घट्न थालेपछि सेयर बजारमा आएको देखिन्छ।
ऋण लिएर लगानी गर्नेलाई ब्याज सस्तो भएको, डिपोजिटर पनि लगानीकर्ताको रुपमा भित्रिएकाले पुँजी बजार बढ्दै गएको हो। अब पुँजी बजारले एउटा बाटो समातिसकेको छ। सेयर बजार आफ्नो लयमा फर्किको अवस्था हो र अब फर्किन्छ। हाल नयाँ कम्पनीमा आकर्षण बढ्नु र बढी मात्रामा कारोबार हुनु स्वाभाविक हो। ठुलो मात्रामा कारोबार हुनु भनेको राम्रो पनि हो।
भरत रानाभाट, पूर्वअध्यक्ष, स्टक ब्रोकर एसोसिएसन नेपाल
पछिल्लो पटक बजार बढेको माहोल हेर्ने हो भने राष्ट्र बैंकले गत शुक्रबार गरेको पोलिसरिभाइजपछि आइतबारबाट बढ्न थालेको देखिन्छ। यसको अर्थ राष्ट्र बैंकले नीतिगत रुपमा गरेका केही परिवर्तन र त्यसको सकरात्मक प्रभाव थियो। ब्याजदर घट्दो क्रममा रहनु, राष्ट्र बैंकले ५० लाखभन्दा बढीको सेयर धितो कर्जाको जोखिम भार १२५ प्रतिशतमा झार्नु, पछिल्लो पटक लिक्विडिटी तरलता बढ्दै जानु र ब्याजदर घट्नु, अन्य क्षेत्रमा धेरै लगानी जान नसकेको कारण नयाँ लगानीकर्ता पनि थपिन लागेको देखिन्छ।
सोही कारणले हाल कारोबार बढेको देखिन्छ। वर्तमान अवस्थामा ८÷१० अर्बको कारोबार हुनु भनेको सेयर बजारको माहोल बन्दै गएको छ भन्ने हो। १८ सयबाट २२ सय पुग्नु ठूलो कुरा होइन। किनभने कुनै समय हाम्रा बजार ३२ सय माथि पनि पुगेको थियो।
अहिले १८ सयबाट २२ मा पुग्दा धेरै कम्पनीको प्रिभेज खासै परिवर्तन नभएको अवस्था पनि छ।
कारोबारमा आएका नयाँ कम्पनीले पनि इन्डेक्सलाई माथि पु¥याउन भूमिका खेलेको देखिन्छ। इन्डेक्स धेरै माथि नपुगेपछि विस्तारै राम्रो हुँदै माथि जाने जस्तो संकेत यसबाट देखिन्छ। कारोबार रकम बढ्दै जानु र पहिला अक्सनमा लगानी नगर्नेहरूले पनि लगानी गरेको देखिनुले लगानीकर्ताको आत्मबल बढेको देखिन्छ। अक्सनमा लगानी गर्ने भनेको फेरि साना लगानीकर्ताले हो। कारोबार रकम राम्रो हुँदै गर्दा पनि बजार केही तल आउने, माथि जाने अवस्था सामान्य हो।
३२ सयबाट १८ सयमा बजार झर्दै गर्दा पनि एकैपटक आएको होइन। घट्ने–बढ्ने क्रम निरन्तर हुँदै आएको हो। बजार २३ सय ८९ मा आएर पनि फेरि २९ सय ५६ पुगेर बजार घटेको थियो। यसो हुँदा बजार घट्दा जसरी बढ्दै, घट्दै गयो। अब बजार बढ्दा पनि बढेको बढ्यै गर्दैन, घट्दै बढ्दै गरेरै बढ्दै जान्छ। लोन सेटलमेन्टलगायतका विषय भएकाले पनि कहिलेकाहीँ घट्नुलाई सामान्य रुपमै लिन्छौं।
पछिल्लो समय हिमालयन रि–इन्स्योरेन्स, सोनापुर मिनिरल्सलगायतको कारोबार उच्च छ। यसले बजारको टे«न्डिङ प्याट्रन परिवर्तन भएको हो कि जस्तो देखाउँछ। जुन कम्पनीमा माहोल बनेको छ, त्यही कम्पनीतर्फ दौडने, मौलिक विषय नहेरी सामान्य प्राविधिक विषय हेरेर बजार यस्तो होला, यतिमा पुग्ला भन्ने अनुमान गरेर लगानी गर्ने बढी भएका हुन् कि भन्ने देखिन्छ। सामान्य लगानीकर्ता अर्थात् बजार नबुझ्नेले पनि बढी कारोबार भएकोतर्फ दौडिएको देखिन्छ। नयाँ स्टक पहिला यतिमा पुगेको थियो भन्ने थाहा हुँदैन। यसपछि मानिसले आइपिओ बेच्ने, किन्ने पनि भएको देखिन्छ। यसरी माहोल बनेको देखिन्छ।
सन्तोष मैनाली, पूर्वअध्यक्ष, ब्रोकर एसोसिएसन नेपाल
समग्रमा हालसम्मको अवस्था हेर्दा बजार बढेर जाने देखिन्छ। तरलता, ब्याजदर, राष्ट्र बैंकले केही समय अगाडि गरेको संशोधन, अन्य लगानीको क्षेत्रमा मानिसलाई आशा नपलाएको, नेपालीको पहिलो लगानी प्राथमिकतामा पर्ने घरजग्गा क्षेत्र अझै सुस्ताएको र लगानीकर्ताको सहभागिता हेर्दा बजार बढ्न खोजेको देखिन्छ। फेरि सूचीकृत अधिकांश कम्पनीको अवस्था आजको दिनमा त्यति बलियो देखिँदैन। भोलीका दिनमा बैंकिङ क्षेत्र, जलविद्युत् क्षेत्र अवस्था सुधार र राम्रो हुँदै जान सक्छ।
उत्पादन भएपछि बेच्न नपाउने जलविद्युत्ले भारतसँग सम्झौता भएपछि बेच्न पाउने अवस्था बनेको छ। यसले गर्दा सूचीकृत कम्पनीहरू आजको दिनमा राम्रो नभए पनि आगामी दिनमा राम्रो हुँदै जान सक्ने देखिन्छ। लगानीकर्ताले राम्रा कम्पनीमा लगानी गरे त्यसको प्रतिफल राम्रो आउँछ। यदि बजार घट्यो भने त्यसबाट लगानीकर्ताले कम गुमाउँछन्।
अहिले छिटो प्रतिफल खोज्ने लगानीकर्ता बढ्दै गएको देखिन्छ। ट्रेडर सेन्टिमेन्ट एकदमै माथि गएको छ। फेरि लगानीकर्ताको सेन्टिमेन्टमा पनि मेनुपोलेट गर्न थालिसकेको अवस्था छ। यसरी, समग्रमा नयाँ प्रवेश गरेका लगानीकर्ताको अवस्था हेर्दा उनीहरू टे«डर सेन्टिमेन्टमा रहेको र बजारमा पनि उनीहरूले नै नेतृत्व गरिरहेको हो कि जस्तो देखिन्छ। हुन त, टे«डिङको आफ्नो किसिमको जोखिम छँदै छ।
लगानीकर्ता आफूले बहन गर्न सक्ने जोखिमअनुसारको कम्पनी छनोट गर्नुपर्ने देखिन्छ। बजार बढ्दासम्म यो कुराले खासै प्रभाव नपारे पनि बजार घट्दा भने आफ्नो सुरक्षित स्थान के हो भन्ने विषयमा लगानीकर्ताले अहिले नै ध्यान दिनुपर्छ। अहिले कोरोना समयमा भन्दा बढी ह्विममा लाग्नेजस्तो अवस्था रहेको छ। कोरोनाको समय घरजग्गा क्षेत्र चलयामान थियो तर अहिले त्यस्तो छैन।
यसर्थ, अहिले घरजग्गा अवस्था हेर्दा धेरै खास गरिएको छैन। त्यस कारणले घरजग्गा कम चल्दा त्यो समूह सेयर बजारमा लाग्ने र बढी ह्विममा लगानी गर्ने हुन् कि भन्ने अवस्था छ। खरिद–बिक्रीमा धेरै लगानीकर्ता आउँदा स–सानो लगानी लिएर आए पनि कारोबार ठूलो मात्रामा भएको छ।
हुन त, अलिकति बढ्न थालेपछि मानिसलाई पैसा खोजेर ल्याउन पनि यसले बाध्य बनाउँछ। यो लगानीको क्षेत्र यस्तै हो। बजार बढ्दै जाँदा आज जुन कम्पनीबाट मानिसले प्रतिफल प्राप्त गरेका छन्। यसले पनि मानिसले पैसा खोजेर भए पनि लगानी गर्छन् भन्ने देखाएको छ। यसरी बजारमा पैसा ल्याउने क्रम बढेरै गएको छ। लगानीकर्ताले आफ्नो जोखिम वहन गर्ने क्षमता हेरेर लगानी गर्नुपर्छ भन्ने सुझाव दिन चाहन्छु।
