एजेन्सी। अमेरिकी डलर विश्वकै शक्तिशाली मुद्रा हो। जुन विश्व बजारमा सबैभन्दा बढी प्रचलनमा छ। विश्वमा हुने ८० प्रतिशतभन्दा बढी व्यापारको भुक्तानी अमेरिकी डलरबाट गरिन्छ।
अब डलर संसारको सबैभन्दा बलियो मुद्रा नहुन पनि सक्छ। डलर बलियो हुँदाहुँदै गर्व गर्ने अधिकार कुवेतको दिनारमा जान्छ। जुन विश्वभरि कानुनी टेन्डरको रूपमा मान्यता प्राप्त छ। अमेरिकी डलरको तुलनामा तिनीहरूको सापेक्षिक मूल्यको आधारमा विश्वका १० कमजोर मुद्राको पहिचान गरिएको छ। अहिले अमेरिकी डलरको विकल्प खोजी भइरहेको छ।
विदेशी मुद्राको मूल्य निर्धारण कसरी गरिन्छ?
विश्वका मुद्राहरू जोडीमा व्यापार गरिन्छ। उदाहरणका लागि तपाईंले मेक्सिकन पेसोसँग डलर स्वाप गर्नुहोस्। यो व्यापारले अर्को मुद्राको सापेक्ष एक मुद्रामा मूल्य राख्छ। त्यो मूल्यलाई विनिमय दर भनिन्छ।
अधिकांश मुद्राहरू फ्लोटिङ हुन् जसको अर्थ आपूर्ति र माग कारकको प्रतिक्रियामा तिनीहरूको मूल्य वरिपरि घुम्छ। तर, केही मुद्राहरू ‘पेग्ड’ हुन्छन् अन्य मुद्राको विरुद्ध तिनीहरूको मूल्य डलर जस्तै एक सहमत दरमा स्थिर रहन्छ। विदेशी मुद्राको विनिमय दरले एक देशबाट अर्को देशमा वस्तु तथा सेवाको मूल्यलाई असर गर्छ।
यी हुन विश्वको शीर्ष १० कमजोर मुद्रा
विश्वमा १० कमजोर अन्तर्राष्ट्रिय मुद्राहरू छन्। प्रत्येक मुद्राको एक एकाइ खरिद गर्ने अमेरिकी डलरको मात्रामा आधारित छ। विनिमय दर खुला बजार (ओपन एक्सचेन्ज) बाट प्राप्त डाटामा आधारित २०२३ मे २६ सम्मका कमजोर मुद्राः
१. इरानी रियाल
इरानी रियाल संसारको सबैभन्दा कमजोर मुद्रा बनेको छ। १ रियालले मात्र (०.००००२४ डलर ) अर्थात १ डलर बराबर ४२ हजार ३ सय इरानी रियाल छ।
इरानको मुद्रालाई अमेरिका र युरोपले लगाएको आर्थिक प्रतिबन्धहरूले कमजोर बनाइएको छ। जसमा अमेरिकाले सन् २०१८ मा पुनःलागू गरेको र अन्य युरोपेली संघले बारम्बार इरानमाथि प्रतिबन्ध लगाएको छ। तेल उत्पादक मुलकु इरानमा भएको राजनीतिक अशान्ति र वार्षिक मुद्रास्फीति दर ४० प्रतिशतमाथि छ।
२. भियतनामी डोङ
भियतनामी डोङ विश्वको दोस्रो सबैभन्दा कमजोर मुद्रा हो। जसमा १ डोङले ०.००००४३ डलर अर्थात १ बराबर २३ हजार ४ सय ८५ भियतनामी डोङ खरिद हुने गरेको छ।
भियतनामको मुद्रा खराब घर जग्गा कारोबार, विदेशी लगानीमा प्रतिबन्ध र निर्यात गतिविधिमा हालैको मन्दीले कमजोर भएको छ।
कुनै पनि कमीकमजोरीका बाबजुद विश्व बैंकले भियतनामलाई विश्वको सबैभन्दा गरिब राष्ट्रबाट निम्न मध्यम आय भएको देशमा परिणत गरिरहेको बताएको छ। भियतनाम अहिले पूर्वी एसिया क्षेत्रको सबैभन्दा गतिशील उदीयमान देशमध्ये एक हो।
३. लाओटियन किप
लाओसको लाओटियन वा लाओ किप ०.००००५७ डलर अर्थात १ डलर बराबर १७ हजार ६ सय ९२ लाओ किप रहेको छ। यो विश्वको कमजोर मुद्रामध्ये ३ नम्बरमा छ।
भियतनामको पश्चिममा लाओस र यसको सुस्त आर्थिक वृद्धि तथा विदेशी ऋण दायित्वहरूको कुचक्रले प्रभावित भएको छ। मुद्रास्फीति, तेल र अन्य विश्वव्यापी वस्तुहरूको उच्च मूल्यसहित किप कमजोर मुद्रा बनेको छ। फलस्वरूप मुद्रालाई अझ तल धकेल्न मद्दत गरिरहेको छ।
सरकारले मुद्रास्फीति, ऋण र देशको घट्दो मुद्रालाई नियन्त्रणमा ल्याउन हालसालै गरेका प्रयास कमजोर र प्रतिउत्पादक भएको छ।
४. सिएरा लियोनियन लियोन
सिएरा लियोयिनन लियोन विश्वको चौथो सबैभन्दा कमजोर मुद्रा हो। जसमा १ लियोनले ०.००००५७ डलर अर्थात १ डलरबराबर १७ हजार ६ सय ६५ सिएरा लियोनियन लियोन किनेको छ।
उच्च मुद्रास्फीति—अप्रिल २०२३ मा ४ सय ३५ प्रतिशत नाघ्नुका साथै आर्थिक कमजोरी र भारी ऋण दायित्वले यस पश्चिम अफ्रिकी राष्ट्रको मुद्रालाई तल तान्ने कारकका रूपमा देखा परेको छ। देशको मुद्रालाई असर गर्ने अन्य समस्याहरू समावेश भएका पर्यवेक्षक बताउँछन्।
सन् २०१० मा इबोला प्रकोप, पहिलेको गृहयुद्धको लामो प्रभाव, राजनीतिक अनिश्चितता र व्यापक सार्वजनिक भ्रष्टाचारले त्यहाँको मुद्रा कमजोर बनेको हो। सिएरा लियोनियनको आर्थिक विकास समवर्ती विश्वव्यापी र घरेलु झट्काले बाधा पुगेको विश्व बैंकले भनेको छ।
५.लेबनानी पाउन्ड
लेबनानी पाउन्ड विश्वको सबैभन्दा कमजोर मुद्रामध्ये पाँचौं हो। १ डलरले १५ हजार १२ लेवनानी पाउन्ड खरिद गर्दछ।
मार्च २०२३ मा, लेबनानी पाउन्ड अमेरिकी डलरको तुलनामा घटेर नयाँ रेकर्ड राख्यो। गहिरो उदासीन अर्थतन्त्र, ऐतिहासिक रूपमा उच्च बेरोजगारी, चलिरहेको बैंकिङ संकट, राजनीतिक अराजकता र आँखा चिम्लिएको मुद्रास्फीतिको पृष्ठभूमिमा मुद्राले निराशाजनक प्रदर्शन गर्दै आएको छ। लेबनान एक खतरनाक आर्थिक अवस्था उन्मुख छ। सुधारका कदम चालिएनन् भने कहिल्यै अन्त्य नहुने संकटमा फस्ने अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोषले मार्च २०२३ मा उल्लेख गरेको छ।
६. इन्डोनेसियाली रुपियाँ
इन्डोनेसियाली १ रुपियाँले ०.००००६७ डलर अर्थात १४ हजार ९ सय ८५ इन्डोनेसियाली रुपियाँ खरिद गरेको छ। इन्डोनेसियाली रुपियाँ विश्वको कमजोर मुद्राको सूचीमा ६ नम्बरमा रहेको छ। विश्वको चौथो सबैभन्दा धेरै जनसंख्या भएको मुलुक इन्डोनेसियाको स्थितिले यसलाई कमजोर मुद्राबाट जोगाउन सक्दैन। यद्यपि, रुपियाँले २०२३ मा यसको एसियाली समकक्षहरूको तुलनामा केही बल प्रदर्शन गरेको छ। विगतका वर्षहरूमा अवमूल्यनले मुद्रालाई हल्लाएको छ। विश्वव्यापी आर्थिक संकुचनले रुपियाँमा नयाँ दबाब ल्याउन सक्ने चेतावनी अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोषले दिएको छ।
७. उज्बेकिस्तानी सोम
उज्बेकिस्तानी सोम विश्वको सातौं कमजोर मुद्रा हो। जसमा ण्।ण्ण्ण्ण्८८डलर अर्थात १ डलर बराबर ११ हजार ४ सय २० उज्बेकिस्तानी सोम किनेको छ। सन् २०१७ देखि सोभियत संघको पूर्व गणतन्त्र उज्बेकिस्तानको मध्य एसियाली राष्ट्रले आर्थिक सुधार गर्दै आएको छ। अझै पनि सोम कमजोर मुद्रा बनेको छ। आर्थिक वृद्धि सुस्त, तीव्र मुद्रास्फीति, उच्च बेरोजगारी, व्यापक भ्रष्टाचार र दीर्घकालीन गरिबीले रोकिएको छ।
जबकि उज्बेकिस्तानी अर्थतन्त्रले युक्रेनको युद्ध र रूस विरुद्धको प्रतिबन्धबाट फैलिएको लचिलोपन प्रदर्शन गरेको छ। यी जोखिमहरू विकासको सन्दर्भमा महत्वपूर्ण अनिश्चितता देखिएको फिच रेटिङ एजेन्सीले मार्च २०२३ मा भनेको छ।
८. गिनी फ्रान्क
१ फ्रान्क बराबर ण्।ण्ण्ण्११६डलर रहेको छ। १ डलर बराबर ८ हजार ६ सय ५० गिनी फ्रान्क किनिएको छ। यो विश्वको सबैभन्दा कमजोर मुद्रामध्ये गिनी फ्रान्क आठौं हो।
सुन र हीराजस्ता प्राकृतिक स्रोतहरूको प्रशस्तताको बाबजुद गिनी उपसहारा अफ्रिकाको एक राष्ट्र र एक पुरानो फ्रान्सेली उपनिवेश भएको मुलुक अहिले उच्च मुद्रास्फीतिले ग्रस्त छ। जसले गिनी फ्रान्कलाई निराश पारेको छ। देशका सैन्य शासकविरुद्धको अशान्ति र छिमेकी लाइबेरिया र सियरा लियोनबाट शरणार्थीहरूको आगमनले गिनीको अर्थतन्त्र र मुद्रामा योगदान पुर्याइरहेको छ।
९. पराग्वेयन गुआयारनी
पाराग्वेयन गुआयारनी विश्वको नवौं कमजोर मुद्रा हो। जसमा १ गुवारानी ण्।ण्ण्ण्१३८ डलर छ। १ डलर बराबर ७ हजार २ सय ४१ पाराग्वे गुआयारनी खरिद भएको छ।
एउटै बाँधले पाराग्वेले प्रयोग गर्ने धेरैजसो बिजुली उत्पादन गर्दछ। तर, जलविद्युतमा देशको नेतृत्वले आर्थिक शक्तिमा पुर्याएको छैन। उच्च मुद्रास्फीतिका साथै लागूपदार्थको तस्करी र मनी लाउन्ड्रिङले दक्षिण अमेरिकाको भूपरिवेष्ठित देश पाराग्वेको मुद्रा र अर्थतन्त्रलाई कमजोर बनाएको छ। बिग्रँदै गएको विश्वव्यापी दृष्टिकोण र चरम मौसमी घटनाबाट जोखिम रहेको अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोषले उल्लेख गरेको छ।
१०. युगान्डा सिलिङ
युगान्डा सिलिङ विश्वको सबैभन्दा कमजोर मुद्रामध्ये १० नम्बरमा छ। १ बराबर ३ हजार ७ सय ४१ युगान्डा सिलिङ पुगेको छ।
तेल, सुन र कफीको धनी देश भएता पनि युगान्डा र यसको मुद्रा अस्थिर आर्थिक वृद्धि, ठूलो ऋण र राजनीतिक अशान्तिको रेकर्डले अड्किएको छ। नजिकैको सुडानबाट आएका शरणार्थीहरूको बाढीले तनाव थपेको छ।
युगान्डाले विस्फोटक जनसंख्या वृद्धि, शक्ति र पूर्वाधार अवरोध, भ्रष्टाचार, अविकसित लोकतान्त्रिक संस्था र मानव अधिकारलगायत भविष्यको स्थायित्वलाई असर गर्न सक्ने थुप्रै चुनौतीको सामना गरिरहेको छ।
(फोब्सको सहयोगमा)
