सन् २०११ मा युरोपेली केन्द्रीय बैंक (ईसीबी) ले ब्याजदर बढाएपछि युरोजोन ऋण संकटमा फस्यो । त्यसको केही महिनाभित्रै ब्याजदर वृद्धिको कदमलाई उल्टाउन केन्द्रीय बैंक बाध्य भयो । त्यसपछि ईसीबी प्रमुख मारियो ड्राघीले युरो बचाउन जे कदम पनि लिइन्छ भनेर घोषणा गरेपछि मात्र बजार आतंक कम भयो ।
अहिले युरोजोनमा यस्तै डर धेरैको दिमागमा छ । किनकि वर्तमान अध्यक्ष क्रिस्टिना लेगार्दले ११ वर्षपछि पहिलोपटक ब्याजदर वृद्धिको तयारी गर्दैछिन् । युद्ध र ऊर्जा मूल्यले युरोजोनलाई मन्दीमा धकेल्न दबाब दिएजस्तै ईसीबी अध्यक्ष लोगार्दले मुद्रास्फीतिलाई रोक्न दरहरू बढाउने तयारीमा छन् ।
घोषणा गरिने ‘नयाँ कदम नयाँ बन्ड’ खरिद योजनाका साथमा आउनेछ, जसले युरोजोनलाई ऋणको मन्दी फैलाउनबाट रोक्नेछ ।
ईसीबीमा सन् २०१९ छोडेर गत वर्ष इटालीको प्रधानमन्त्री बनेका द्राघीले आफ्नो सत्तारूढ गठबन्धन टुटेको केही दिनपछि बुधबार रोममा संसदलाई सम्बोधनको तयारी गर्दा फेरि एकपटक निर्णायक भूमिका खेल्ने देखिने भएका छन् ।
इटालीमा राजनीतिक उथलपुथलका साथसाथै अर्थशास्त्रीहरू जर्मनीमा बढ्दो ऊर्जा संकटका बारेमा पनि चिन्तित छन् । रसियाले १० दिनको मर्मत अवधिपछि ग्यास फिर्ता गर्छ कि भनेर चासो बढेको छ । यदि ग्यास प्रवाह भएन वा जाडोमा थप ढिलाइ भएमा धेरै ईयू देशहरूले ऊर्जा प्रयोगमा रोक लगाउने सम्भावना छ । यसले युरो क्षेत्रमा गम्भीर आर्थिक मन्दी ल्याउने सम्भावना छ ।
गत हप्ता २० वर्षमा पहिलोपटक युरोको मूल्यमा तीव्र गिरावट आएर अमेरिकी डलरको मूल्यभन्दा तल पुगेको छ । यद्यपि ईसीबीसँग ब्लकमा मुद्रास्फीति ८.६ प्रतिशतको नयाँ रेकर्ड कायम भएको छ । ब्याजदर बढाउने थोरै विकल्प छ, जुन लक्ष्यभन्दा चौगुना बढी जोखिम पनि छ ।
‘ऊर्जा संकटका कारण युरो क्षेत्र मन्दीमा जान सक्छ । जबकि एकै समयमा मुद्रास्फीति घटेन भने ईसीबीले ब्याजदर बढाउन जारी राख्नुपर्नेछ’ ब्रसेल्सस्थित ब्रुगेल थिंक ट्यांकका प्रमुख मारिया डेमट्र्जिस डेपुटी भन्छन्, ‘यो लगभग असम्भव अवस्था हो ।’
धेरै मन्दी र धेरै ढिलो
ईसीबीका प्रमुख केन्द्रीय बैंकहरुभन्दा धेरै जटिल चुनौतीहरुसँग लडिरहेको छन् । रुसले युक्रेनमा गरेको आक्रमणको नतिजा युरोजोनले भोगिरहेको छ । युद्धले ऊर्जा र खाद्यान्नको मूल्यलाई बढाइरहेको छ र राजनीतिक अस्थिरतालाई बढावा दिइरहेको छ । जबकि नयाँ युरोजोन ऋण संकटको जोखिम अलगअलग बजेट र बन्ड बजार भएका विभिन्न देशहरूसँगको मौद्रिक संघको अपूर्ण प्रकृतिको कारणले कहिल्यै टाढा छैन ।
यी अस्थिर परिस्थितिमा सेप्टेम्बरमा बिहीबार आफ्नो निक्षेप दरमा एक चौथाइ अंकको वृद्धिबाट माइनस ०.२५ प्रतिशतमा मूल्यवृद्धि रह्यो भने केन्द्रीय बैंक नीति विस्तारै सामान्यीकरण हुने अध्यक्ष लेगार्दको भनाइ छ ।
केन्द्रीय बैंकले फेडरल रिजर्भ बैंकभन्दा बढी सावधानीपूर्वक कार्य गरेको छ । जसले पहिले नै अमेरिकी दर तीनपटक बढाएको छ र अर्को हप्ता तिनीहरूलाई कम्तीमा तीन चौथाई प्रतिशत बिन्दुले बढाउने अपेक्षा गरिएको छ ।
अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष (आईएमएफ) का अनुसार गत वर्ष विश्वका १०० केन्द्रीय बैंकहरूमध्ये ७५ बैंकले औसतमा लगभग चारपटक दर बढाएका छन । उदीयमान बजारमा ३ प्रतिशत र उन्नत अर्थव्यवस्थामा १.७ अंकले बढेको छ ।
‘ईसीबी मुद्रास्फीति रोक्न धेरै डराएको छ । जुनमा १९ युरोजोन देशहरूमध्ये नौमा दोहोरो अंकमा पुग्यो । गत वर्षको अन्त्यमा केन्द्रीय बैंकले सुरु गरेको धेरै क्रमिक र सतर्क सामान्यीकरण प्रक्रिया धेरै सुस्त र धेरै ढिलो भएको छ,’ डच बैंक आईएनजीका म्याक्रो अनुसन्धान प्रमुख कास्र्टेन ब्रजेस्की भन्छन् ।
ईसीबीको दर सेटिङ गभर्निङ काउन्सिलका केही सदस्यहरू विशेषगरी बाल्तिक देशहरूमा जहाँ मुद्रास्फीति २० प्रतिशतको नजिक छ । बिहीबार थप आक्रामक आधार बिन्दुदर वृद्धिका लागि आह्वान गर्न र्यांकहरू तोडेका छन् ।
अहिलेसम्म युरोजोनको अर्थतन्त्र अपेक्षाकृत लचिलो छ । खुद्रा बिक्री र औद्योगिक उत्पादन गत वर्षको स्तरभन्दा माथि रहेको छ । जबकि कोभिडका प्रतिबन्ध हटाउँदा गर्मीले यात्रा र पर्यटनलाई बढावा दिएको छ ।
तर, अर्थशास्त्रीहरूले उच्च मूल्यले युरोपेली घरपरिवारको खर्च गर्ने शक्ति घटाउने र कम्पनीहरूले उत्पादन घटाउँदा औद्योगिक उत्पादनमा असर पर्ने अपेक्षा गरेका छन् ।
‘यदि तपाईं एक कम्पनी हुनुहुन्छ र ग्यास उत्पादनको लागि आवश्यक इनपुट हो भने तपाईं सम्भवतः आपूर्ति अवरोधका कारण पहिले नै कम उत्पादन गर्न जाँदै हुनुहुन्छ,’ फ्रान्सेली बैंक (बीएनपी) का वरिष्ठ युरोपेली अर्थशास्त्री स्पाइरोस एन्ड्रिओपोलोस भन्छन्, ‘हामीले पहिले नै यो हुन थालेको संकेतहरू देखिरहेका छौं ।’
जर्मनीको ड्युस बैंकका अर्थशास्त्रीहरूले आयातित ऊर्जा र खाद्यान्नको गगनचुम्बी मूल्यले यस वर्ष युरोजोनको व्यापार सन्तुलनमा ४ खर्ब युरो नकारात्मक असर पुर्याउने अनुमान गरेका छन् । यसले उपभोक्ताहरू र व्यवसायबीचको विश्वासलाई कम गरिरहेको छ । विशेषगरी अमेरिका र चिनियाँ अर्थतन्त्र पहिले नै तीव्र गतिमा सुस्त भइरहेको छ ।
तर, ईसीबीका वरिष्ठ अधिकारीहरूलाई झक्झक्याइरहने भनेको रुसले युरोपको आर्थिक पीडा बढाएर युक्रेनको आक्रमणमा फाइदा लिन आफ्नो ऊर्जा निर्यातलाई हतियार बनाउँदैछ भन्ने डर हो ।
‘युरोपेली देशहरूको निर्भरता र युरो क्षेत्र बिन्दुमा एक समस्या हो । दुस्मनहरूबाट बाह्य आपूति र मूल्यमा ठूलो प्रभाव पारेको छ,’ लेगार्दले भनिन्, ‘यसले प्रत्यक्ष रूपमा मुद्रास्फीतिमा योगदान पुर्याउन सक्छ । यसले ऊर्जा लागतमा थप वृद्धि गर्छ वा अप्रत्यक्ष रूपमा उच्चस्तरको ऊर्जा मूल्यले केही उत्पादनको आर्थिक क्षमताको टिकाउमा हानि पुर्याउने छ ।’
अमेरिकी लगानी बैंक गोल्डम्यान साक्सका प्रमुख युरोपेली अर्थशास्त्री स्वेन जरी स्टेहनले सेप्टेम्बरमा युरोजोनको मुद्रास्फीति १० प्रतिशतभन्दा माथि पुग्ने सम्भावना रहेको बताएका छन् । तर, यदि रूसी ग्यास प्रवाह पूर्णरूपमा बन्द भयो भने जोखिम बढेर अझ उच्च मुद्रास्फीतितिर जाने र यो परिस्थितिमा युरोजोनको अर्थतन्त्र अर्काे वर्षको दोस्रो त्रैमासिकसम्म संकुचित रहनेछ ।
जर्मन अर्थमन्त्रीलाई सल्लाह दिने फ्राइबर्गको अल्बर्ट लुडविग्स विश्वविद्यालयका अर्थशास्त्रका प्राध्यापक लार्स फेल्ड भन्छन्, ‘आर्थिक नीति निर्माताका लागि यो एउटा दुःस्वप्नको परिदृश्य हो । यो सन् २०१२ को ऋण संकटको तुलनामा धेरै गाह्रो छ ।’
ऋण संकटको डरमा केन्द्रीय बैंक
जबसम्म मुद्रास्फीति बढ्दै जान्छ ईसीबीले दरहरू बढाउने अपेक्षा गरिएको छ । अर्थतन्त्र कमजोर हुन थाले पनि उच्च उधारो लागतले सरकारलाई आफ्ना नागरिकलाई जीवनयापनको बढ्दो लागतबाट जोगाउन थप खर्च गर्न गाह्रो बनाउनेछ । यसले युरोपभर राजनीतिक तनाव बढाएको छ ।
बढ्दो ऊर्जा र खाद्यान्नको मूल्यमा सार्वजनिक आक्रोशले इटालीमा द्राघीको सत्तारूढ गठबन्धनलाई टुक्राउन प्रमुख भूमिका खेलेको थियो । परिणामस्वरूप उनले राजीनामा दिए पनि राष्ट्रपतिले अस्वीकार गरे ।
यस्तै उच्च मुद्रास्फीतिले फ्रान्सेली राष्ट्रपति इमानुएल म्याक्रोनको लोकप्रियतालाई पनि कम गर्यो । जुनमा भएको चुनावमा संसदीय बहुमत जित्न असफल हुनुमा मूल्यवृद्धि मूल कारण थियो ।
‘मलाई इटालीमा र फ्रान्समा राजनीतिक अस्थिरताको डर छ,’ ईसीबीका पूर्व उपाध्यक्ष भिटोर कोन्स्टान्सियो भन्छन्, ‘यदि म्याक्रोनलाई अर्को वर्ष बजेट अनुमोदन गर्न समस्या आयो भने फ्रान्समा चुनाव हुन सक्छ र इटालियन चुनावको सम्भावना पनि एक जटिल कारक हो । यसमा कुनै शंका छैन ।’
इटालीजस्ता ऋणमा डुबेका दक्षिणी युरोपेली देशहरूका लागि ऋण लागत छिटो बढ्दै गएको छ । ईसीबीले नयाँ योजना प्रयोग गरेर यसको बन्डहरू खरिद गरेर देशको बन्ड उत्पादनमा कुनै पनि किसिमको अनावश्यक विचलनलाई सम्बोधन गर्नेछ ।
बजार अवरोध हेर्दै
बढ्दो मूल्य र घट्दो आर्थिक वृद्धिको संयोजनलाई कसरी संयोजन गर्ने भन्ने बारे ईयूमा चिन्ता बढ्दो छ । मन्दीको पूर्वानुमान नगर्दा युरोपेली आयोगले गत हप्ता वृद्धि अनुमानलाई डाउनग्रेड गर्यो । जुन अहिले यो वर्ष युरो क्षेत्रमा ७.६ प्रतिशतमा पुग्ने छ । सन् २०२३ मा ईसीबीको २ प्रतिशत लक्ष्यको दोब्बरमा रहने छ ।
युरोपले सामना गरिरहेको आर्थिक हेडविन्डको बारेमा अधिकारीहरू अस्पष्ट छन् । युरोपियन स्टेबिलिटी मेकानिजम बेलआउट कोषका प्रमुख क्लाउस रेग्लिङले गत हप्ता चेतावनी दिएका थिए कि अर्थतन्त्र र उपभोक्ताहरू ठूलो तनावअन्तर्गत हुँदा बजारहरूले उच्च मुद्रास्फीति र ब्याजदरको संयोजनका कारण बढी अस्थिरताको सामना गरिरहेको छ, जुन धेरै व्यापारीहरूले कहिल्यै अनुभव गरेका छैनन् ।
(फाइनान्सियल टाइम्सको सहयोगमा)
