काठमाडौं । कृषि तथा पशुपन्छी विकासमन्त्री घनश्याम भुसालले कृषिमा विगतका असफलता र असक्षमताका कारणे गाली खानु परिहेको बताएका छन् । उनले यसअघि भएको व्यवस्था र गलत नजिरका कारण आफू गालीको पात्र बनेको भन्दै उनले विचलित नभइ अघि बढ्ने बताए ।
खाद्य बाली जीवनको अस्तित्वसँग जोडिएकोले संविधानले पनि खाद्य अधिकार र खाद्य सम्प्रभुताको ग्यारेन्टी गरेको बताएका छन् ।
४० औं विश्व खाद्य दिवसको अवसरमा शुक्रबार आयोजित कार्यक्रमलाई सम्बोधन गर्दै मन्त्री भुसालले यस्तो बताएका हुन् । उनले संविधानको मर्मअनुसार नै ऐनको तर्जुमा गरिएको र नियमावली पनि बन्ने क्रममा रहेको उनको भनाइ छ ।
खाद्य बाली जीवनको अस्तित्वसँग जोडिएकोले संविधानले पनि खाद्य अधिकार र खाद्य सम्प्रभुताको ग्यारेन्टी गरेको उनले बताए । उनले सबैले खाने, स्वास्थकर खान पाउने अधिकारको विषय संवैधानिक र राजनीतिकरुपमा सम्बोधन भएको पनि अझै धेरै गर्न बाँकी रहेको बताए । त्यसका लागि कृषि प्राविधिकहरुले आफ्नो क्षेत्रमात्र नभइ समग्र कृृषि क्षेत्र विकासको सोच राखेर अघि बढ्नुपर्ने आवश्यकतामा उनले जोड दिए ।
‘म मन्त्री भएर आएपछि विभिन्न क्षेत्रका व्यक्तिहरुसँग राय सुझावका लागि ८ सयभन्दा बढीसँग भेट गरँे । तर, अधिकांश कृषि विज्ञको सोचाइ असाध्य प्राविधिक छ, माटो विज्ञ माटोमा मात्रै केन्द्रित भएको छ, कीट विज्ञ त्यसैभित्र हराएका छन्, यसरी कृषि क्षेत्रको विकास हुनसक्दैन, कृषि क्षेत्रको विकासका लागि समग्र कृषिको नेता हुने गरी सोच्नुपर्छ, ’मन्त्री भुसालले भने ।
उनले कृृषि क्षेत्रको विकासका लागि कम्तीमा पनि हरेक वडामा एकजना कृषि प्राविधिकको व्यवस्था अनिवार्य शर्त भएको बताए । मन्त्री भुसालले उत्पादनमा मात्र जोड नदिई वितरणमा समेत उत्तिकै जोड दिए उत्पादन भएको खाद्यान्न समान रूपमा वितरण हुने बताए ।
कृषि विकासका लागि अब फरक तरिकाले सोच्नुपर्ने खाद्यका लागि कृषि अभियनता उद्धव अधिकारीले बताए । उनले रासायनक केमिकल हालेर धरै र ठूलो उत्पादन गर्नेतर्फ लाग्नाले कृषिलाई जंघारतिर धकेलिरहेको बताए ।
वर्षेनी कृषिउपजको आयात उच्च हुने हो भने कृषि प्रधान भनेर चिनिने देशलाई कृषिउपज आयात गर्ने देश भनेर चिनिने बताउँदै उनले रासायनिक खेती गरेर पनि उत्पादन नबढकोले अब प्रांगारिक खेतीतर्फ नै जोड दिनुपर्ने बताए । ‘हामीले रासायनि मल प्रयोग गरे पनि उत्पादन बढ्न सकेको छैन, उनले भने ।
अब दिगो कृषि अपनाउन के गर्न भन्ने तिर लाग्नु पर्ने उनले बताए । मन्त्रालयमा प्रांगरिक कृषि प्रवद्धनका लागि कार्यदल गठन भए पनि केही काम हुन नसकेको बताउँदै उनले भने, ‘प्रांगरिक कृषिका लागि कार्यदल गठन भएको थियो । कार्यदलले प्रतिवेदन बनाएर बुझाएको पनि थियो तर अहिलेसम्म केही प्रतिक्रिया आएको छैन ।’
कृषि विभागका महानिर्देशक डा.गोविन्द शर्माको अध्यक्षतामा भएको कार्यक्रममा कृषि मन्त्रालयका सचिव राजेन्द्र भारीले सबैको खाद्यको पहँुच पुर्याउन र दीगो विकासको लागि मन्त्रालयले कृषको वर्गीकरणको लागि आवश्यक काम गरिरहेको बताए ।
‘अब हामी कृषको वर्गीकरण गरेर सिस्टममा भौचर प्रणालीमार्फत सुविधा दिने योजना बनाएका छौं, उनले भने, सातै प्रदेशबाट किसानको तथ्यांक पनि माग गरिएको छ ।’ नेपालको कृषि अनुदानले नै बिग्रेको भन्दै सचिव भारीले अब कुनै लक्षित प्रोजेक्टबाहेक अन्यमा ५० प्रतिशतभन्दा बढी अनुदान नदिने गरी कार्यविधि बनाइन लागेको बताए ।
उनले पकेट, ब्लक, जोन, सुपजोरमार्फत खाद्यान्न उत्पादन गरिएको बताउँदै खाद्यान्न उत्पादनमा वृद्धिका लागि बढाउन विभिन्न पकेट, जोन, सुपरजोन विस्तार गरिरहेको बताए । आगामी दिनमा रासायनिक खेती कम गर्दै लैजाने र प्रांगारिक खेतीलाई बढावा दिँदै लैजाने मन्त्रालयको योजना भएको उनले बताए ।
उनका अनुसार किसानका कृषिउपज जस्तै धान खाद्य व्यवस्था तथा व्यापार कम्पनीले मात्र किन्न नसक्ने भएकाले निजी र स्थानीय सरकारले किनेर बेच्ने गरी कार्यविधि बनाइने भएको छ ।
४० औं खाद्य दिवसको अवसरमा बिउ उत्पादन तथा वितरण, कृषि बजार व्यवस्था समिति, मेलिफोरा मौरी व्यावसायी, सेरेना मौरी व्यवसायी, प्रांगारिक खेती अभियान र विश्व खाद्य दिवसका अवसरमा छापिएका सर्वोत्कृष्ट लेखरचना गरी ४ वटा विधामा पुरस्कार वितरण गरिएको थियो ।
त्यस्तै, कोभिड १९ का कारण सिमान्तकृतहरूलाई खाना खुवाउने सामाजिक अभियान्ताहरूलाई पनि समान्न गरिएको छ।
कृषि विज्ञ डा. कृष्ण पौडेलले ४० आैं विश्व खाद्य दिवसको साताव्यापी अभियानले विद्यमान खाना र खेतीपाती प्रणालीलाई परिवर्तन गर्नुृपर्ने विषयलाई थप उजागार गरेको बताए । साताव्यापी कार्यक्रममा खाद्य तथा कृषिसँग सम्बन्धित १४ वटा सम्वाद भएको र २६० जनाले टिप्पणी गरेको उनले जानकारी गराए । उक्त कार्यक्रमका लागि ४ लाख ५० हजार रुपैयाँ खर्च भएको र केही रकम बचतसमेत भएको उनको भनाइ छ ।
विश्व खाद्य दिवसको अवसरमा एफएओका चिफले अडियो सन्देश पठाएका थिए । उनले अक्टुबर १, १९४५ मा जन्म भएको एफएओको लागि र विश्वको लागि आजको दिन विशेष दिन रहेको बताए ।
विश्वलाई कृषि र खाद्यको पुनरुद्धार आवश्यक छ, जुन उनीहरूको आधारभूत आवश्यकता हो उनले आफ्नो सन्देशमा भने, त्यसपछि राष्ट्रहरू एक साथ भए र एफएओ स्थापना गरे । त्यसपछि एफएओले किसानहरुलाई सशक्त बनाउन बढी काम ग¥यो । हामीले विश्वव्यापी खाद्य सुरक्षाको लागि समाधान प्याकेजलाई बढावा दियौं ।’
एफएओले अधिक उत्पादन गर्न र अधिक खाना खुवाउने देशहरूलाई प्रोत्साहित गर्न विशेषज्ञता, ज्ञान र अनुसन्धान प्रदान गर्ने गरेको बताउँदै उनले एफएओको अस्तित्वको पहिलो २५ वर्षमा कृषकको उत्पादनमा ७५ प्रतिशतले वृद्धि भयो तर विश्वमा फिड मात्र बढी हेक्टरहरू र ट्र्याक्टरहरू मात्र भएर नपुग्ने बताए ।
उनले भने, यी ७५ वर्षमा हामी अघि बढ्दै गइरहेका छौं, तर हाम्रो काम अझै सकिएको छैन । हामीले लामो यात्रा पार गर्नुपर्नेछ । अरबौं मानिसहरु अझै पनि स्वस्थ खानाको पहुँचमा सक्षम छैनन् ।’
कार्यक्रममा एफएओ नेपालका आवासीय प्रतिनिधिका सन्देश एफएओ नेपालका प्रतिनिधि डा. विनोद शाहीले पढेर सुनाएका थिए । विश्व खाद्य दिवस यस वर्ष कोभिड १९ ले खाद्य सुरक्षा र कृषि जीविकामा खतरनाक असर गरेको उल्लेख गर्दै उनले विश्वव्यापी सहयोग र ऐक्यबद्धताको लागि आह्वान गर्ने यो राम्रो अवसर रहेको सन्देशमा भनेका छन् ।
यो कोभिडको समयमा धेरै मानिस खाना बिना बाँच्न बाध्य रहेको उल्लेख गदैै खाना जीवन र हाम्रो संस्कृति र समुदायहरूको पहिचानको सार रहेको बताए ।
सुरक्षित र पौष्टिक खानामा पहुँचको संरक्षण गर्नु कोभिड-१९ महामारीको जिम्मेवार पाटो रहेको बताउँदै उनले यसलाई जारी राख्नुपर्ने कुरामा जोड दिए ।
